Het droeve verhaal van de QE en

Negatieve Rente in Japan

En hoe zal het in de eurozone aflopen?

Japan is het lichtend voorbeeld om aan te tonen waar gedurende jaren  ongebreideld geld printen om staatsobligaties op te kopen  (78 miljard dollar per maand) en het negatief maken van de rente (-0,1%)  toe kan leiden. Ook wel monetair stimuleren genoemd.

Het heeft in ieder geval niet geleid tot het opschroeven van de inflatie tot 2%, heeft evenmin de economie gestimuleerd maar heeft wel geleid tot een staatsschuld van naar verwacht 250% van het GDP dit jaar.
De negatieve rente van 0,1% in januari dit jaar heeft niet geleid tot een lagere yen maar juist het omgekeerde bereikt. M Kurodo, de Draghi van Japan, is sindsdien al 32 keer ter verantwoording naar het parlement geroepen.
De yen werd duurder en de inflatie  daalde. Juist het tegenovergestelde van wat deze negatieve rente had moeten veroorzaken.
Algemeen verwachtte men nog meer geldverruiming en hogere negatieve rente.

Maar in plaats van nog meer “loosening” deed de BOJ (Bank of Japan niets.

Gevolg, de effectenbeurs daalde en de yen steeg en de inflatie daalde nog verder.
Maar er is niet veel keus dan nog verder door te gaan op deze tot nu tot heilloze weg, denkt men.
Maar bedrijven potten geld eerder op dan te investeren. In feite wordt steeds minder geïnvesteerd. Loonsverhogingen, theoretisch nodig om de koopkracht te verhogen, blijven uit, in tegendeel er is een verlagende trend. Zo krijgt het bedrijfsleven de schuld. Maar, zoals ik al vaak gesteld heb, bedrijven investeren alleen als daar een potentiele vraag tegenover staat.
Mr Abe, de instigator van de QE, zal nu waarschijnlijk de fiscale politiek aangrijpen om toch een groei te verkrijgen. Dus zal de BTW verhoging (al eens uitgesteld) van 8 naar 10% wel niet doorgaan. Maar andere fiscale maatregelen stuiten op de al torenhoge Japanse schuld, nu al 240%.

Het is een vicieuze cirkel. Door de fiscale maatregelen en het gebrek aan groei  is de staatsschuld onhoudbaar geworden en verdere stimulering duwt hem nog verder omhoog.

Dus doemt het levensgevaarlijke concept van “helicoptergeld” weer op, het ongedekt bijprinten van geld en distribueren direct naar de consument. In feite is de dekking van de QE door opkopen van de staatschuld in zo grote mate al te vergelijken met helicopter  geld wat dekking betreft. Het wordt ontkend door Mr Kuroda maar ontkenningen hebben niet veel waarde in die kringen.

De USA zien de gebeurtenissen in Japan en ook in de Eurozone met ongerustheid aan.

Terwijl de FED geldbeperkende maatregelen moet treffen en de rente moet verhogen om bubbels te voorkomen kan dat niet of wordt niet gedaan om de globale economie niet te ontwrichten. Want daar is enorm  geïnvesteeerd met geleende dollars. Dus zou  een renteverhoging van de dollar globaal ontwrichtend werken, waarvoor het IMF ook waarschuwt. Maar Japan en de Eurozone voeren een tegenovergestelde politiek uit. Negatieve rente en geld bijdrukken zonder grens. De USA vreest een “beggar thy neighbour” effect waar landen hun schuld afschuiven op andere door maatregelen die de wisselkoersen kunstmatig beïnvloeden.

Er zijn grote overeenkomsten tussen wat er in Japan gebeurt en wat er in de eurozone plaats vindt. In de eurozone nog lang niet zo langdurig als in Japan. Maar in de eurozone is de negatieve rente veel sneller ingevoerd omdat het geld bijdrukken niet de gewenste uitwerking heeft.

Japan heeft vergeleken met de eurozone echter een groot voordeel: de BOJ werkt voor één staat, Japan met één fiscale politiek, terwijl de ECB werkt voor 19 verschillende staten die wijd uiteenlopende fiscale politiek bedrijven en wijd uiteen lopende monetaire politiek nodig hebben.
Dat maakt de QE en rentepolitiek van de ECB per definitie ondoelmatiger omdat het altijd de één bevoordeelt en de ander remt of zelfs benadeelt.
Zie het Duitse verzet tegen voornamelijk de negatieve rente. Ook daar wordt nu Draghi door het parlement uitgenodigd uitleg te verschaffen en ik lees dat ook het Nederlandse parlement dat overweegt.
We zien ook in de eurozone dat de schulden onhoudbaar dreigen te worden, dat de QE niet de beoogde uitwerking heeft op inflatie of extra stimulans voor de economie (vergeleken met andere niet eurolanden in de EU) en sterk op de zwakke landen is gericht en dat de neveneffecten door een tunnelvisie genegeerd worden of als onbelangrijk worden afgedaan.
Dat is bij de negatieve rente duidelijk voor die landen met spaarzin en spaarhypotheekfondsen.
De verklaring dat de rente zo laag is door economische oorzaken wordt gelogenstraft als men de rente ziet voor niet door de ECB opgekochte obligaties, zoals in Griekenland en die van wel gesteunde landen zoals Portugal. Dat verschil is puur kunstmatig door de steun van de ECB.
Bovendien verdwijnt veel van het bijgedrukte euro geld naar leningen door het buitenland in euros juist vanwege die door de ECB opgelegde lage rente.

Het ergste is de trend die we in Japan zien en die ook door Draghi wordt gehanteerd. Als de huidige omvang van de steun  niet helpt dan moeten gewoon de opkoopbedragen verhoogd en de rente nog sterker negatief gemaakt worden want dan helpt het wel. Het resultaat is in Japan te zien. Een niet rationele opvatting.

Het argument dat het anders “nog erger” zou zijn geweest is volstrekt invalide als men, nogmaals, de resultaten vergelijkt met niet euro landen.

En zolang  wordt gesuggereerd dat het gaat om zekerheden, dat de ingrepen gegarandeerd het beoogde resultaat zullen hebben en dat als dat niet het geval is daar andere oorzaken voor zijn gaat men naar mijn mening onwetenschappelijk te werk.

Japan is een voorbeeld dat niet bepaald tot navolging lokt.
Voor het eerst lees ik dat er over de pogingen van de centrale banken na de Lehman crisis om de financiën en de economie weer op gang te krijgen gesproken wordt als over “experiment”.
Want het is de gangbare mode om erover te spreken alsof met mathematische zekerheid gaat gebeuren wat de centrale banken ons voorhouden. Vermindering van de werkloosheid, inflatie omstreeks de 2%, een herstel van de economie tot het peil voor de Lehman crisis en verdere groei.
In de Verenigde Staten is economisch herstel gelukt maar in hoeverre dat een natuurlijk herstelproces was en in hoeverre echt veroorzaakt door de QE blijft onzeker.
En de inflatie blijft nog altijd beneden de gewenste 2%. En de loonstijgingen die hiervoor een stimulans zouden zijn blijven ondanks de gedaalde werkloosheid beneden de verwachtingen. Het herstel is dus nog steeds precair.

Het mandaat van de ECB is de prijstabiliteit. Maar stabiel heeft naar mijn mening een andere betekenis dan elk jaar 2% verhoging van die prijzen. En ook de waarde van spaargeld elk jaar zo te verminderen en dat nog een graadje erger te maken door een negatieve rente erop mogelijk te maken kan men ook moeilijk stabiliteit noemen. Onafhankelijk betekent bovendien niet “zonder verantwoording af te behoeven leggen”.

Men kan zich ook afvragen of het de taak is van de ECB om die landen die niet in staat zijn of zich niet willen houden aan de eisen gesteld in de verdragen en het aangescherpte S&G Pact extra steun te verlenen. Dat is toch de verantwoordelijkheid  van die landen zelf en daarvoor hebben zij hun eigen fiscale politiek. Door die extra steun te verlenen wordt de noodzaak om die fiscale politiek zo te wijzigen dat er binnen de grenzen van het S&G Pact gebleven wordt vermeden.
En binnen de eurozone bestaat al de mogelijkheid landen die in liquiditeitsproblemen zijn via een extra lening door het ESM tijdelijk extra bijstand te verlenen. Niet landen die in feite insolvent zijn door de voor dat land te dure euro. Dat is volgens mij het probleem in de eurozone. Zie de tabellen die ik in een vorig blog heb getoond.

Ik kan me goed indenken dat er in Duitsland ongerustheid is ontstaan door de ECB politiek, ook omdat het een open end politiek is, pas als de inflatie nabij de 2% is zal gestopt worden. De andere gevolgen van de gevolgde politiek worden dus niet bij de beoordeling betrokken. Volgens de ECB zelf gaat het immers uitsluitend om die nabij 2% inflatie. Die moet kennelijk coute que coute bereikt worden.

In het Nederlands hebben we daar een goede uitdrukking voor: het kind met het badwater weggooien.

Die ongerustheid wordt mede gevoed door het feit dat de onafhankelijkheid van de ECB inhoudt dat de ECB niet politiek gecontroleerd kan worden en dat in het verleden door de Commissie zelfs kritiek op de ECB ongepast werd geacht, een gedachte die later door het Europees Hof min of meer werd bevestigd.