Waar leidt de strategie van de ECB toe.

Is het een dead end,  cul de sac.

Neen, want de ECB kan in theorie tot in het oneindige doorgaan met geld bijdrukken, al dan niet gedekt door waardepapieren waarvan de waarde kan verdampen en kan de rente nog negatiever maken. En Draghi heeft gezegd door te gaan tot de inflatie nabij de 2% is. En als dat niet lukt? Natuurlijk lukt het want hoe meer electronisch geld bijgedrukt wordt hoe sneller de euro in waarde daalt. Misschien zelfs een daling die niet meer te stuiten valt. L’histoire se répète in dat geval. In Duitsland neemt de kritiek op de ECB strategie sterk toe. Schauble heeft zelfs gezegd dat de opkomst van de AfP te wijten is aan de ECB  en dat er een einde moet komen aan het goedkope geld. Hij wil een hogere rente. Zelfs het IMF wijst erop dat de negatieve rente voor de banken  tot “excessive risktaking” kan leiden om toch enig rendement te verkrijgen. Het standpunt van Weidman, president van de Bundesbank, is bekend. Hij vindt in de huidige stand van de economie ingrepen van de ECB overtrokken.

De ECB heeft een onaantastbare positie in de eurozone. Zo zelfs dat de Commissie kritiek erop ongepast vond, en ook het Europees Hof was dezelfde mening toegedaan. Onafhankelijk met een uiterst rekbaar mandaat en de zelf opgelegde missie de inflatie nabij de 2% te krijgen en te houden om zijn prijsstabilisatie opdracht uit te voeren. Daarbij geholpen door de macht de rentetarieven vast te stellen en geld te printen (zij het in werkelijkheid electronisch vervaardigen). Door met die twee machten te manipuleren probeert de ECB die 2% te benaderen tot nu toe zonder enig succes. Er blijft een dalende tendens in plaats van een stijgende, ook weer in maart.

Dat bij die manipulaties de zwakke lidstaten extra gesteund worden is duidelijk. Door via de banken  hun obligaties met 80 miljard euro per maand op te kopen loopt de waarde ervan op en wordt dus de rente laag. Daardoor kunnen ze gemakkelijk nog meer lenen. De ECB koopt ze op. De ECB koopt hun schulden op, niet direct maar op de markt.

Door de negatieve rentetarieven worden de sterke landen benadeeld. Dat zijn de landen waar gespaard wordt, waar pensioenfondsen bestaan die op rente vertrouwen om de pensioenen te kunnen betalen. Dat wordt nu beboet. Daarbij worden kleine reserves die zij voor noodgevallen op de bank hebben nog met negatieve interest bestraft. Zij hebben geen extra geld nodig, dat kan alleen tot bubbels leiden.

Het bezit van geld wordt zo beboet. Niet dat van aandelen en obligaties. Schulden worden soms zelfs met negatieve rente beloond. Het kapitaal wordt bevoorbeeld ten koste van de spaarders. Want de opbrengst van de negatieve rente wordt belegd niet in de lonen maar wordt in de vorm van leningen met soms nog geld toe aangeboden aan het bedrijfsleven, het kapitaal. Maar de lust tot investeren is niet groot want bedrijven investeren alleen als de investering potentieel leidt tot grotere afzet hetgeen bij de huidige lage koopkracht niet het geval is. Het is dus opnieuw de nooit beantwoorde vraag waar die 80 miljard euro per maand door de banken wel geïnvesteerd wordt.

Uiteindelijk zullen door de geldverruiming tenslotte de prijzen wel moeten gaan stijgen door duurdere invoer door de waardevermindering van het geld. In 2016 zal  960 miljard euro extra geld in omloop worden gebracht . Elk jaar dat het programma doorloopt wordt het totale geld drukken met dat bedrag verhoogd. Stel dat in 2017 en 2018 de 2% nog niet  is bereikt zijn dat is er 2880 miljard euro bijgedrukt en in omloop gebracht. Dat moet ontegenzeggelijk tot twee dingen leiden, verlies van koopkracht en ontstaan van inflatie beide door de waardedaling van de euro. Een dodelijke combinatie voor loontrekkers en de economie. Maar de 2% en wellicht veel meer dan dat  is dan wel bereikt.

De balans kapitaal arbeid wordt door de ECB strategie nog sterker verstoord dan hij al is. En de enige goede manier om inflatie te bevorderen is verhoging van de koopkracht door echte loonsverhogingen die de vraag doen toenemen en dus meer  aanbod nodig maken. De FED roept er al om. Ook in de USA stijgen de lonen te weinig. Dan heeft het voor het bedrijfsleven zin om te investeren en gaat de economie groeien. Maar om dat mogelijk te maken zal het kapitaal met minder tevreden moeten zijn. Dat is moeilijker geworden door de gezwollen aandelenbeurzen. Maar hoe paradoxaal het ook klinkt ook voor het kapitaal levert het winst op. Want een kwakkelend bedrijfsleven door gebrek aan vraag maakt eerder verlies dan winst.

Van tijd tot tijd komen er bij mij wel eens fantasierijke ideeën op. Stel bijvoorbeeld eens voor dat de ECB zou stoppen met de rentebepaling en met het bijdrukken van honderden miljarden euros en opkopen van ABSen. Stopt met het verstrekken van leningen zonder rente of met geld toe.

Wat zou er dan gebeuren in de eurozone. Een aanwijzing kan zijn de rente op Griekse obligaties in de tijd dat de ECB voor de derde bailout de duimschroeven aanzette en Griekenland geen extra kredieten verschafte. De yield (rente) op Griekse obligaties vloog omhoog naar 19,26%. De rente op eurozone obligaties is laag door de garantie van de ECB. Valt die weg dat treedt de marktwerking ervoor in de plaats. En de ECB koopt dan geen obligaties die aan bepaalde voorwaarden voldoen van de eurolanden op.  Algemeen wordt 7% aanvaard als de houdbaarheidsgrens voor staatsleningen, the tipping point. Kijk even naar de staatsschulden van de meeste eurolanden en denk je in hoeveel rente zij zouden moeten betalen op nieuwe obligaties, bij rollovers. En die staatsschulden zijn juist zo hoog door de strategie van de ECB. Bij een normale marktwerking was er al lang een stevige rem op gezet. Dan was de levensstandaard in de zwakke eurolanden behoorlijk gezakt. Er zou al snel een flinke devaluatie van de munt zijn geweest om een aanpassing te krijgen met de andere landen. In feite is dat de historie van de zuidelijke landen voor de invoering van de euro.

Ik vraag me ook af of, indien de inflatie op 2% zou komen, dat een verandering in de situatie zou brengen. Dan nog zijn de zwakke landen voor hun schulden afhankelijk van de door de ECB opgelegde lage rentetarieven. Hulp van de ECB blijft ook dan onmisbaar tenzij de echte groei de begrotingstekorten flink gaan overtreffen en de staatsschulden af gaan nemen. De termijn daarvoor is twintig jaar en de procedures per euroland overeengekomen met de Commissie. In feite blijven echter de staatsschulden nog steeds toenemen en zijn er eurolanden die er zich niet aan kunnen of willen houden. En de zuidelijke landen willen af van de begrenzingen op begroting en leningen.

Het zal toch duidelijk zijn dat de hulp die de ECB aan zwakke landen biedt door het opkoopprogramma en de lage rentetarieven eens afgebouwd zal moeten worden, inflatie op 2% of niet en dat de eurolanden dan op eigen benen zullen moeten leren staan zoals ook in het verdrag van Lissabon was vastgelegd.

Het zal ook duidelijk zijn dat indien de ECB de onorthodoxe middelen afbouwt de zwakke landen of de euro moeten verlaten om middels een devaluatie en schuldsanering een doorstart te kunnen maken of dat de sterkere landen structureel hulp zullen moeten bieden door geldstromen mogelijk te maken. Of de bereidheid daartoe zal bestaan valt betwijfelen omdat de sterke landen als tegenprestatie ongetwijfeld strenge structurele hervormingen aan de ontvangende eurolanden zullen willen opleggen. Maar de sociale verschillen zijn onoverbrugbaar.

Daarbij lijkt mij een vraagstuk of de zwakke landen een potentiele economie hebben die door de hervormingen hun op het economisch niveau van de sterkere eurolanden kan brengen. Bovendien blijkt dat een van de vaste onderdelen van de hervormingen interne devaluatie van de ontvangende landen zal zijn een euphemisme voor salaris en loonsverlagingen waardoor weliswaar de exportpositie zal verbeteren ten opzichte van andere eurolanden (ongeveer 50% van de handel speelt zich af tussen eurolanden) maar de interne koopkracht behoorlijk zal afnemen. Zie wat van Griekenland geëist wordt in ruil voor de derde bailout. Zo’n interne devaluatie kan niet anders gezien worden dan als een surrogaat voor een echte devaluatie omdat niet de waarde van de munt omlaag kan worden gebracht, het doel van een devaluatie. En als het ene euroland wint, verliest het andere.

Hoe verstrikt de Centrale Banken in hun eigen QE en rente ingrepen zijn geraakt blijkt eruit dat de FED geen voor de USA nuttige en nodige rente verhoging kan doorvoeren uit angst de toch al fragiele en teruglopende groei van de globale economie de kop om te draaien. Zoveel geld verruiming dollars zijn tegen lage rente in de emerging economies terecht gekomen en zouden bij een renteverhoging in de USA te duur zijn geworden.

Zo ook de Japanse centrale bank die tot zijn ontzetting en verbazing zag dat bij de laatste verruiming de koers van de Yen juist omhoog veerde in plaats van ten opzichte van de dollar in te zakken. Ondanks de geldverruiming, ondanks de rente verlaging. Tegen alle theorieën in.

Het lijkt er misschien wel op dat er een verslaving aan geldverruiming en renteverlaging is ontstaan waarbij grotere doses geen grotere uitwerking meer hebben maar een vermindering des meer.

.