Eurozone economisch financieel en sociaal parlement en eurozone minister van financien. Weer een bestuurslaag die niet kan werken

Oftewel

Waarin voetbal en de eurozone van elkaar verschillen en wat ze met elkaar gemeen hebben

Is het toeval dat we steeds weer opnieuw fiscale unie, transfer unie en zo moeten aanhoren?

Stel je eens voor dat je gaat voetballen in België en wat je ook doet, de scheidsrechter blaast het af. Eerst kijk je wat verbaasd maar als goed Nederlander begin je al gauw te kankeren.  Hé scheids, wat maak je me nou! Het is een vriendelijk man die scheidsrechter en behulpzaam dus zegt hij kijk maar, het staat hier precies zo in het boekje. En ja, je mag die voetbal niet schoppen volgens dat boekje. Maar een slimmerd kijkt even op de voorpagina en daar staat spelregels hockey. 

Wat een kolder! De voetbal regels zijn toch overal hetzelfde! Je kunt toch niet in Frankrijk voetballen met handbal regels en in Engeland volgens het rugby boekje.

Iedereen zal dat redelijk vinden. Zonder dezelfde spelregels kun je niet grensoverschrijdend voetballen

Behalve dan volgens al die voorstanders van een fiscale unie, transfer unie, apart eurozone parlement met extra minister van financiën die het S&G Pact bewaakt. Want die vergeten te vertellen dat de regels van het financiële spel in alle eurozonelanden anders zijn en zonder dezelfde spelregels, wetgeving, kun je niet met geld spelen.

En al die fiscale unie gedachten, transfer unie en parlement met eigen budget zijn bedoeld (al wordt dat in prachtige volzinnen zo uitgelegd dat het volslagen onbegrijpelijk is) om geld te laten stromen van landen die de minste schulden of tekorten hebben naar de landen met de grootste schulden of tekorten. Dat wordt verpakt als solidair zijn. Dat zou het ook zijn als de spelregels, de wetgeving, overal hetzelfde zou zijn.

Maar kijk eens als voorbeeld naar een paar zelfs simpele zaken als pensioen leeftijd, pensioen fondsen en pensioen uit de begroting, pensioen hoogte, pensioendienstjaren, werktijden, vakantieregels, minimum loon (in de eurozone in Litauwen 300 euro per maand, Frankrijk 1458 en Nederland 1502 euro) dan zie je al dat dezelfde regels in de gehele eurozone iets is waarvan zelfs de niet gespecialiseerde europoliticus moet zien dat het een onmogelijkheid is. De verschillen zijn te groot.

Dat krijgen we echter niet te horen. En ook een eigen euro parlement met eigen minister van financien heeft niets te vertellen over de nationale wetgevingen.

Maar de euro strategen weten hoe zo iets te brengen. Zo begon Draghi al vorig jaar in Jackson Hole en later bij een voordracht voor studenten over de onvermijdelijkheid van een fiscale unie en de betrekkelijkheid van monetaire steun. De vijf presidenten van de eurozone gremia beginnen over meer integratie, meer centrale zeggenschap uit Brussel, Coeure (Frans vertegenwoordiger in de ECB) in een interview en een voordracht begint er ook over en zo wordt de markt rijp gemaakt. Zoiets als behavioristische inslijping en dat werkt weet men uit ervaring. Natuurlijk niets over eenvormige centrale afdwingbare wetgeving.

Zo nu dit keer de Franse minister van Economische zaken, Emmanuel Macron, hedenochtend in een interview in de Suddeutscher.

Van dik hout zaagt men planken!

Hij wil een nieuwe vormgeving van EU en eurozone. Dat gedoe met Griekenland heeft bewezen dat het zo niet gaat.

Hij vraagt zich af: willen we de nieuwe bouwers van Europa zijn of de grafgravers ervan. Hij verwijst naar het voorstel van president Hollande voor een europarlement (economische regering) en euro Minister "Euro-Kommissar" die de economische, financiële en sociale politiek van de eurolanden moet coördineren met verregaande bevoegdheden. Iemand die ook investeringsmiddelen verschaft of in de arbeidsmarkt politiek meepraat. Hij moet ook meer financiële middelen tot zijn beschikking krijgen om de lidstaten voor financiële schokken te behoeden en investeringen in arme euro landen te kunnen doen.

De Europese staten moeten een deel van hun souvereiniteit opgeven bijvoorbeeld aan een EU Minister van Financien en Duitsland bijvoorbeeld zijn veto recht opgeven.

Als de lidstaten zoals tot nu toe tot geen vorm van geldtransfers in de  muntunie bereid zijn kunnen we de euro en de eurozone wel vergeten.

Een muntunie zonder financiele gelijktrekking werkt niet. De sterken moeten helpen.

Zo gaat hij verder over het euro parlement dat de controle over die Kommissar heeft.

Hij gaat verder dat daarvoor ingrijpende verdragswijzigingen nodig zijn en dat hij ervan overtuigd is dat bij een referendum het Franse volk daar voor zou stemmen.

Dat is in ieder geval klare taal. Maar niets over een eurozone met een voor alle lidstaten zelfde  economische, financiële en sociale wetgeving. Want zolang die er niet is zijn er geen gelijke spelregels. En dat europarlement staat niet boven maar onder de nationale wetgevingen. 

Ook niets erover dat het verdrag van Lissabon op economisch, financiëel en sociaal gebied niet alleen herschreven zou moeten worden maar het omgekeerde zou worden van wat het beoogde.

In mijn meest achterdochtige momenten zie ik in al deze manoevres een rijp maken van de akker voor het zaaien  en bovendien zie ik ze leiden  uit angst voor het moeten opgeven van de gehele souvereiniteit (behalve bij die  partijen die dat met genoegen zouden doen) het dan maar toegeven aan wat minder ingrijpende maatregelen om erger te voorkomen.

Ook wordt (misschien is dat de krant) dat de EU eurozone en Europa soms als identiek worden genoemd. Maar dat is peanuts.

Maak de veiligheidsgordels vast,

er is turbulentie

We hebben een turbulente week achter de rug, zowel wat weer betreft als economie en beurzen.

Nadat we nauwelijks gewend zijn geraakt aan de voorspellingen dat de olieprijzen gezien de economische ontwikkelingen de komende tijd alleen maar zouden blijven dalen zien we tot onze grote verbazing bij een verlaging van de economische groei prognoses voor de komende tijd ineens een stijging , ja,  van die olieprijzen.

Terwijl we nu al een flink aantal maanden bezig zijn met een grootse campagne om door elke maand voor 60 miljard euro waardepapieren van de banken op te kopen om de inflatie omhoog te bengen zien we dat niet gebeuren.  Lage olieprijzen, dalende grondstoffenprijzen, ze brengen de burger vreugde want die hebben meer te besteden door die lage prijzen maar doorkruisen de model voorspellingen van het ECB. Waar dat geld overigens naar toe gaat is raadselachtig want tezelfdertijd doet Juncker pogingen een investeringsfonds van de grond te  krijgen (met geleend geld natuurlijk) om te investeren in de eurozone industrie. Waar gaan dan die 60 miljard elke maand naar toe, ik blijf het me afvragen.

Om de verwarring nog wat te vergroten onstaat omdat China mee wil doen aan de currency war en de yen devalueert omdat de exporten naar Chinese zin teveel teruglopen en de groei daardoor wat afneemt terstond een beurspaniek die de koersen doet weg vallen maar die door toezeggingen van FED en ECB om steun te verlenen weer in een week tijds bezeworen is. Wij moeten dus geloven dat de economie (die bepaalt immers de beurskoersen) inzakt en weer opveert als een duiveltje in een doosje.

De heer Fischer van de FED  bezweert ons bij zijn toespraak in Jackson Hole dat hoewel de inflatie in de USA nog maar steeds niet op dat 2% peil is dat zeker zal gebeuren door een naijleffect en dat dus een renteverhoging daar niet op hoeft af te ketsen. De modellen zeggen het.

Om in een ander vaarwater te komen, NOS weerman Peter Kuipers Munnek en het KNMI delen ons mede dat het ijs op de noorpool de laatste dertig jaar met 65% is geslonken door de opwarming van de aarde die aan de Noordpool nog harder toeslaat dan elders. De modellen zeggen het. We moeten dus aannemen dat als dat zo doorgaat we over zo'n twintig jaar daar overal kunnen rondvaren. Er zijn trouwens oudere voorspellingen die dat nu al mogelijk zouden maken als ze waren uitgekomen.

In ieder geval wat de beurzen betreft kunnen we dus veilig opmerken dat de analisten en economen (op die groep na die al jaren stellen dat in 2015 de grote crash zal plaats vinden en dit misschien  een soort generale repetitie zullen vinden) deze deuk niet hebben zien aankomen en in hun modellen hebben kunnen voorspellen.

Wat dat betreft neemt de weerstand van economiestudenten tegen de inhoud van hun curriculum gestadig toe. De kritiek dat de studie veel te smal is en tal van zaken die de economie beinvloeden zelfs niet noemt. Sinds de opkomst van de econometrie is de ontwikkeling van die mathematische economie steeds meer de kern van de studie geworden. Het is als een paard met oogkleppen, wat buiten het zicht valt doet er niet toe.

We kunnen dat prachtig (of misschien juist vol treurnis) zien in de voorwaarden van de derde Griekse bailout. Die zijn gecentreerd op het bereiken van een primair begrotingsoverschot van 3,5% gedurende een aantal tientallen jaren. Want als dat wordt volgehouden is de Griekse schuld houdbaar want dan kan het land zonder steun van buiten doorgaan en zelfs de schuld gaan aflossen. Die 3,5% wordt gesteld als voorwaarde waaraan Griekenland  moet voldoen.

Om dat te verzekeren moet de BTW worden verhoogd, de pensioenen verlaagd en vertraagd, om maar twee van de voorwaarden te noemen. Lukt het dan nog niet dan nog meer bezuinigingen want er moet groei zijn en lage overheidsuitgaven (dus zwaardere lasten voor de burger en bedrijf) om die 3,5% te behouden. Dat die lastenverzwaringen er juist toe zouden kunnen leiden dat die 3,5% (in de eurozone economie als geheel al pragmatisch gezien een onmogelijkheid) niet wordt bereikt en gehandhaafd wordt niet in aanmerking genomen noch de mogelijkheid dat door bijvoorbeeld een trager groei van de wereldeconomie (zojuist voorspeld, trouwens) de 3,5% alom onhaalbaar zou worden.

Want, de modellen en de berekeningen erdoor uitgevoerd krijgen de status van een werkelijkheid in plaats van een veronderstelling die uit zou kunnen komen als alle omstandigheden gunstig zijn. Want zodra de invoer in de modellen wijzigt wijzigt ook de uitkomst.

Eenzelfde schijnzekerheid proef ik in de toekomstplanning van de eurozone en de EU. Iedereen is het er nu wel over eens (hoewel wat verholen) dat er lidstaten zijn die simpelweg niet mee kunnen komen in die eurozone. Wat de oorzaak is interesseert kennelijk niet want de oplossingen die gezocht worden pakken die oorzaak niet aan maar alleen de symptomen.

De heer Coeure, Frans lid van het bestuur van de ECB heeft een interview aan een Duitse krant gegeven en een toespraak gehouden. In beide vermeldde hij dat tot nu toe in feite bij elke crisis een verandering in de eurozone tot stand kwam, crisis gedwongen. Impliciet dus niet in een totale structuur verpakt. In plaats daarvan moest er een gewone niet crisisgestuurde ontwikkeling komen waarbij een structuurverandering tot stand kwam. Hierbij doelde hij, maak ik uit zijn woorden op,  op bijvoorbeeld het voorstel van de vijf presidenten van de EU (!) en onafhankelijk daarvan door de Franse president op een aparte bestuurslaag voor de eurozone. Hijzelf noemde het EU parlement en een Ministerie van Financiën. Afgezien van het feit dat dat niet alleen niet vermeld wordt in de Verdragen maar er zelfs tegenin gaat, is zo'n constructie zinloos.

Want je lost het het probleem van totaal verschillende talen, wetgevingen, economieën niet op door ze onder één parlement te stoppen.  Dat is een typisch modelmatige truc. Stop ze in hetzelfde model en het werkt. Niet. En bovendien heeft  het EU parlement wel banden met de eurozone, maar die bestaat eigenlijk niet volgens de verdragen en is in een onderonsje bijeengebonden door een intergoevernementale  b.v. het ESM. Dat ondervond Varoufakis toen hij vroeg of de eurogroep vergadering wel een statement kon doen uitgaan zonder Griekenland. Hij kreeg toen te verstaan dat de eurogroep geen status had en dus ook geen reglement.

Maar wat moet het machteloze EU parlement met een groep lidstaten die reeds de euro ingevoerd hebben en een eigen Centrale Bank hebben. Alleen een volslagen parlement met wetgevende bevoegdheid en recht van initiatief waardoor de parlementen van de lidstaten een zeer beperkte bevoegdheid over zouden houden zou dat kunnen. Maar in dat geval zou de gehele EU de euro moeten invoeren en dezelfde wetgeving. Met andere woorden een Federale Europese Staat.

Krijg dat eens de regeringsleiders en parlementen door de strot gedouwd, afgezien van de groeiende weerzin bij de bevolkingen tegen de EU.

Natuurlijk is het wel een oplossing in die zin dat via geldstromen bepaald door dat parlement en Ministerie de manco's kunnen worden verhuld. Maar het is geen oplossing van het probleem, integendeel want het neemt de nijpende noodzaak van aanpassing weg.

Een fiscale unie is onwerkbaar door het verschil in (sociale) wetgevingen tussen de lidstaten. Dan is er geen zicht op de bestedingen. Nu al is  er geen enkel inzicht in en harde controle op de naleving van het S&G Pact. Laat staan wanneer het geld toch wel binnenkomt.

Schauble's oplossing, een super functionaris, die alle volmachten heeft om naleving van de bepalingen van het S&P pact  af te dwingen en dat ook doet (in tegenstelling tot de Commissie die die taak nu heeft maar dat niet doet) zou de juiste zijn als inderdaad de austerity aanpak de juiste is. Maar dat wordt steeds sterker betwist, niet te verwonderen juist door die lidstaten die zich of onttrekken aan de echt noodzakelijke hervormingen of daar niet toe in staat zijn door tegenwerking van maatschappelijke groeperingen.

Maar uit de woorden van Coeure moet je toch wel opmaken dat door crisis afgedwongen of  daardoor opportuun gemaakte ad hoc maatregelen niet de EU op de duur houdbaar (of duurzaam als je dat woord mooier vindt) gemaakt kan worden.

Ook wat dat betreft had Veroufakis gelijk toen hij zei dat als je eenmaal een Monetaire Unie bent binnen gekomen er geen redelijk mogelijke weg terug meer is. Die brug zei hij is achter je ingestort. Of hij dat vriendelijk bedoelde, dat instorten, weet ik niet.

Dus wat?

Dag één: paniek;

dag twee:twijfel;

dag drie herstel;

dag vier: ???

overpeinzingen bij de emotionele kant van de geldmarkten

China groeit als kool; China moet als kool blijven groeien. Dat de Nieuwe Economieën achter blijven bij de juichende verwachtingen van een paar jaar geleden of zelfs bijna instorten; dat de USA en het VK redelijke groei vertonen maar niet uitbundig, dat de eurozone wel wat groei vertoont maar niet enthousiast en wat krakkemikkig, dat alles brengt geen grote schokken teweeg. Maar China moet sterker groeien dan alle andere.

Maar de Chinese groei neemt af tot bijna 7%. Een percentage waar de rest van de wereld van zou watertanden. Maar in China mag dat niet. De Chinese yen devalueert, nog geen 5%. Een fractie vergeleken bij de 20% daling van de euro in een half jaar die geen deining veroorzaakte. En de eurozone is, ondanks de perikelen, een grote speler op de wereldmarkt. Maar China lijkt de wereldeconomie op sleeptouw te moeten nemen.

Maar China lijdt ook onder de currency war. Door de yen te koppelen aan de dollar ondervindt het ook de gevolgen van die duurder wordende dollar. De wisselkoers ten opzichte van de euro is door de inzakkende euro ook ongunstiger geworden. De export van China wordt relatief duurder voor het westen. China moet meedoen in de strijd om de concurrentie en heeft dus de rentetarieven al enkele keren verlaagd en pleegt nu geldverruiming.

Dag één brengt dus paniek op alle markten. Is de euro economie ingestort, of die in de Verenigde Staten? Welnee.

Maar de beurskoersen volgen minder het verloop van de economieën dan de ingrepen van de Centrale Banken op de geldmarkt. De Fed zal hoogstwaarschijnlijk de in september verwachte renteverhoging afblazen terwijl zoals vandaag blijkt de groei in het tweede kwartaal in de VS zelfs veel hoger was dan voorspeld.  De ECB geeft signalen af over fellere geldverruiming om de tegenvallende groei van de inflatie te lijf te gaan terwijl de inversteringsbehoefte in de eurozone toch niet zo sterk stijgt. De Chinese Centrale Bank gaat over tot geldverruiming. Dat brengt een zekere rust terug. De Centrale Banken waken. Men kan gerust zijn.

Maar toch storten op dag één de koersen in en heerst de paniek.

Op dag twee volgt een soort bezinning en jojoën de koersen wat heen en weer. Wel is er meer dan 5 billioen dollar verdampt. Op dag drie dan een soort stabilisering en terreinwinst. Maar hoe robuust om eens een modeword te gebruiken.

Vandaag volgt dus  de opluchting en lopen de koersen weer tegen de drie procent omhoog. Is het een gezonde koerscorrectie van overgewaardeerde aandelen of toch een ongegronde daling.

Maar de Chinees veroorzaakte Black Monday ligt alweer achter ons. Nieuwe problemen dienen zich alweer aan.

Dit weekend is er weer de jaarlijks Jackson Hole bijeenkomst van de FED. Een van de belangrijkste punten zal zijn het deflatiegevaar, "Inflation Dynamics and Monetary Policy". Draghi die vorig jaar een belangrijke bijdrage leverde is er dit jaar niet bij.

Is er echt een deflatiegevaar en is een bescheiden deflatie, behalve dat het de waardedaling van de staatsschulden frustreert en de koopkracht van de bevolking versterkt, een gevaar dat door monetaire manipulaties kan worden bestreden.

Zijn de dalende prijzen (en zo sterk is die daling niet als men de olie uit het "mandje" haalt) en dus lage waardevermindering van de munt niet eerder een gevolg van de globalisering waardoor er goedkopere import uit emerging economies komt waartegen de binnenlandse productie niet kan concurreren door de enorme loonsverschillen en ook prijsdalingen optreden door bij de binnenlandse productie betere productie technieken vooral door de opkomst van robots en de computer.

Daarbij zie je bij de dienstverlenende bedrijven de neiging om de productiekosten te drukken door de vervanging van menselijke arbeidskrachten door computers waardoor inderdaad die prijsverlaging en dus deflatore tendens optreedt en tegelijkertijd de koopkracht wordt bedreigd door die vervanging die niet door andere menselijke arbeid gecompenseerd wordt en dus tot inkomensverlies leidt.

Kan dat worden bestreden door verlaging van de rentetarieven of door geldverruiming die leidt tot nog grotere investeringen en dus verhoogde productie door die goedkope landen waardoor het concurrentievermogen van het binnenland nog verder afneemt.

Door de eeuwen heen is er een aanpassing geweest van de mens aan veranderende omstandigheden. Van het stenen tijdperk tot het gerobotiseerde. Ook nu met een toenemende wereldbevolking en toenemende deelname ervan aan de economie en de enorme verschillen daarbij in mogelijkheden en ontwikkeling moet er die aanpassing plaatsvinden.

Kan die bereikt worden door het berekenen op grond van allerlei ontwikkeling van parameters die leiden tot  primaire overschotten bereikt door veronderstelde groei en geschatte overheidsuitgaven die dan na een groot aantal jaren tot bepaalde uitkomsten zullen leiden.

Dat terwijl door een wat tegenvallende maar toch grote groei in één land een paniek ontstaat die meer dan 5 billioen dollar wegvaagt en speculanten stinkend rijk of klagend arm maakt.

Een paniek die eigenlijk niets te maken heeft met productie en consumptie maar met gemanipuleer met fictief geld. Een paniek die aantoont dat de mathematiek het af moet leggen tegende menselijke aard.

.

En jawel, het is China

Griekenland is geen wereldnieuws meer. Dat Varoufakis zich niet wil aansluiten bij de nieuwe Volkspartij omdat hij Griekenland niet buiten de eurozone wil zien is onbelangrijk vergeleken bij wat er zich op het economische wereldtoneel afspeelt.

Op 14 juli j.l. publiceerde het IMF de Chinese toekomst verwachting getiteld "China's Overgang naar Langzamer maar Betere Groei".

China, zo zegt het IMF,  beweegt zich in de richting van een "nieuw normaal" van langzamer maar toch veiliger en houdbaarder groei. Dit brengt met zich mee dat de markt een beslissender rol in de economie krijgt.

Een opener en meer marktgerichte economie door stoutmoedige structurele hervormingen, een markt gericht financieel systeem, het verbeteren van de overheids financiën en het egaliseren van het speelveld van staatsbedrijven tegenover de private sector. Een vrije wisselkoers binnen 2 à 3 jaar.

Hoe dat te bereiken wordt verder in de IMF assessment" uiteengezet.

Maar nu de toestand vandaag, net meer dan een maand later.

Hoe snel kan een gunstige prognose omslaan in een paniektoestand.

De Chinese beurs staat al weer meer dan 7% lager dan vrijdag.

De Chinese regering staat om het tij te keren pensioenfondsen toe om tot 30% in de beurs te investeren. De banken behoeven minder kapitaal in kas te houden en kunnen dus meer uitlenen. Er heerst paniek.

De koersval op de Chinese beurs neemt de beurzen wereldwijd mee in de val.

De Japanse Nikkei is voor het eerst sinds vijf maanden weer onder de 19.000 punten, de magische grens gekelderd. De marktwerking heeft de quantitatives easing weggevaagd.

Overal ter wereld zakken de beurskoersen weg onder de onzekerheid van wat er gaat gebeuren.

Men kan drie factoren voor de huidige beursval opmerken.

-Mede door het wegzakken van de Chinese vraag zijn de grondstoffen prijzen en olieprijzen op de beurzen ver weggezakt.

-Er heerst onzekerheid over wat de Centrale Banken gaan doen. Gaat de Fed de verwachte renteverhoging begin september of later dit jaar nog doorzetten. Heeft de People's Bank of China nog greep op de situatie.

-Is er een onderligende verdere zwakte in de Chinese economie.

Nadat China de yen devalueerde is er meer dan 5 billioen (Europees) dollar op de globale beurzen verdampt sinds 11 augustus. Vijf billioen dollar weg. Optimisten zouden het een kopers markt kunnen noemen. Die devaluatie heeft de vrees veroorzaakt dat de Chinese economie in een slechtere toestand verkeert dan algemeen werd aangenomen.

Wereldwijd wordt de prijsdaling van olie en grondstoffen tot het laagste niveau in 16 jaar gevoeld, grotendeels veroorzaakt door de teruggang in de Chinese importen.

De markten zijn in het onzekere over de mogelijke renteverhoging dit jaar nog door de Fed.

Er is onzekerheid over wat de Chinese overheid voor maatregelen gaat nemen. Er heerst de vrees dat zij de controle heeft verloren.

Ook de Europese beurzen voelen de klap van deze Black Monday. In augustus is tot nu toe bijna 10% verdween, vanochtend alleen al 2,5%.

De DOW Jones Industrial Average verloor 1000 punten toen de handel begon maar veert weer wat op.  Men kan dus wel zeggen dat de beurzen wereldwijd uiterst sterk reageren op de ontwikkelingen van de Chinese economie.

Dominic Rossi, CIO Fidelity is van mening dat deze beurscrash  een symptoom is van de derde deflatiegolf, wereldwijd, die de FED en de Britse Centrale Bank ervan zouden weerhouden renteverhogingen door te voeren.

Is dit het moment dat de echte markwerking het overneemt van de sturing door de Centrale Banken met hun rentewapens, geldverruiming? Want deze wapens die bedoeld waren voor correcties, tijdelijke steun zijn meer en meer gebruikt gaan worden voor een totale sturing van de financiële markten. Zijn zij aan het eind van hun latijn en doorgedraaid.

Nu zien we een kapitaalvlucht uit de Emerging Markets. Wat heeft het goedkope geld opgebracht.

Waar blijven bijvoorbeeld de 60 miljard euros die de ECB elke maand in de eurozone banken pompt in ruil voor waardepapieren die misschien nu veel van die waarde verliezen. Het is onzinnig aan te nemen dat die maandelijkse 60 miljard door die banken gebruikt zijn geworden voor investeringen in de eurozone economie.

Maar internationaal neemt de wens dat de ECB zijn QE zelfs uitbreidt nu toe.

Is deze beursval een correctie op de bubbel veroorzaakt door dat goedkope geld, een terugkeer naar de reële waarde van het bedrijfsleven.

Of is het het begin van een nieuwe recessie op een moment dat de Centrale Banken door hun uiterst lage rentepolitiek en geldverruiming geen wapenen meer over hebben om de markt te sturen en de Fed alleen de renteverhoging zou kunnen afblazen, hetgeen analisten nu beginnen te veronderstellen.

De Chinese Centrale Bank is de enige die nog voldoende monetaire kracht in haar arsenaal heeft met zo'n 4 billioen dollar en een éénjaars rentevoet van 4,5%. De enige dus die het tij zou kunnen doen keren en de schade beperken.

Laten we hopen dat de beurzen weer snel stabiliseren en we ons weer zorgen over Griekenland  en de windmolenparken op zee kunnen gaan maken.

Wisselkoersmanoevres, kwijtschelden

of lange termijn wegschuiven, rentemanipulaties

Ieder land wil zijn export veilig stellen en wat te doen als je geen schuldkwijtschelding wil maar het toch moet doen.

Het rammelt in de wereld economie. China groeit minder snel dan voorheen en de Chinese overheid steunt de economie nu door een devaluatie van de yen na al een aantal renteverlagingen te hebben geprobeerd.

Door de 25% devaluatie in een jaar tijds van de euro bijvoorbeeld had de wisselkoers van de yen, die aan de dollar gekoppeld was de export naar de eurozone ongunstig beinvloed. Noem het currency war of wisselkoersaanpassing, dat maakt niet  uit, maar China wil de koersverhoudingen gunstiger maken. Zoals ook de eurozone export profiteert van de zwakke euro. Olieprijs en andere commodity prijzen en aan China toeleverende landen lijden er door.  De beurzen voelen de druk en koersen zakken in, of ondergaan een correctie, als dat beter klinkt.

Maar in de eurozone blijft Griekenland voor nieuws zorgen. Wilde Tsipras onverwacht het Europees Parlement toevoegen aan het al bestaande kwartet van controleurs op de uitvoering van de accoorden zodat een vijftal zou ontstaan van ECB, Eurozone, ESM, EP en (als waarnemer) IMF,  goed, onverwacht maar niet schokkend.

Maar Tsipras deed ook wat hij al lang te voren als mogelijkheid  had vermeld. Het is dus niet zulk schokkend nieuws als het wordt voorgesteld. Hij trad af en schreef nieuwe verkiezingen uit. Een consoliderende actie want van zijn eigen partij moet hij het niet meer hebben. Hij verliest teveel steun uit eigen gelederen en kan beter vertrouwen op de steun van de oppositie dan van zijn eigen nu voormalige achterban. Want 25 leden ervan (en het aantal groeit nog) keren zich van hem af en willen een nieuwe partij oprichten. Bij nieuwe verkiezingen kan hij echter een bredere steun voor de accoorden bij elkaar krijgen dan nu door de oppositie, die voor het accoord is,  achter zich te krijgen.

Wel een huzarenstukje voor een politicus die de verkiezingen wint met als programma het einde van de austerity, het einde van het toezicht door de Troika en geen derde bailout maar een overbruggingskrediet en die vervolgens onder druk van de eurozone met een eind programma komt dat grotere austerity, toezicht door vier in plaats van vijf "instituten" en een derde bail-out biedt. En dan nog door wil regeren niet met zijn  eigen partij maar een soort coalitie.

Die bailout vindt nu niet meer plaats zoals in het verleden door het EFSF waarbij alle parlementen moesten stemmen over het al dan niet verstrekken van de steun, er unanimiteit moest zijn en een tijdverslindende zaak was waardoor veel kostbare hulptijd verloren ging.

Door het instellen van het ESM werden de parlementen buiten spel gezet, behalve dat van Duitsland dat als voorwaarde nog steeds die toestemming opeist.

Maar het bestuur van het ESM bestaat uit de ministers van financiën van de eurozone (niet de EU) want in tegenstelling tot het EFSF is het ESM een onderonsje van de eurozone. De afgevaardigden van de lidstaten zitten er niet in als belangenbehartiger van hun eigen land maar onder titre personel. Zij behoeven geen verantwoording af te leggen aan hun eigen staat, hebben zelfs een geheimhoudingsplicht en zijn juridisch onaantastbaar.

De directeur ervan is de oud directeur van het EFSF dat erin is opgegaan met, ik geloof, man en muis en geld.

Aan het  ESM doen verplicht alle eurolanden mee. Zij storten naar verhouding van hun BBP een vast bedrag in tot een totaal van 50 miljard euro en staan verder garant, ook weer naar rato van hun BBP, tot een bedrag van 700 miljard euro.

Als ze geld nodig hebben moeten de lidstaten dat meteen ophoesten tot het bedrag van hun garantie.

Het ESM kan op de kapitaal markt lenen tegen een laag rentetarief want de gehele eurozone staat immers garant.

Met dat geleende geld kunnen zij lidstaten van de eurozone die in liquiditeitsnood zitten geld voor een bepaalde periode uitlenen tegen een nader te bepalen rente.

Het ESM kan relatief snel ingrijpen want er is geen toestemming meer nodig van de parlementen behalve enkele die dat recht opgeeist hebben. Nederland behoort daar niet bij.

Degenen die menen dat Nederland heeft bijgedragen aan de bailouts met geld en dat dat bedrag dus op de begroting moet voorkomen hebben geen gelijk. Zij zouden dat hebben zodra het ESM dat geld zou opeisen omdat Nederland er garant voor staat. Maar dat gebeurt niet want het geld wordt door het ESM geleend op de kapitaalmarkt. Het wordt wel opgeteld bij de staatsschuld van in dit geval Griekenland en staat in de boeken van het ESM als vordering.

Maar een garantie is een latente schuld. Dat wordt pas echte schuld als de lening niet aan het ESM wordt  terugbetaald en het ESM het bedrag van de garantie opeist.

Daarom zijn de eurolidstaten zo mordicus tegen kwijtschelding van (een deel) van de Griekse onhoudbare schuld. Want in dat geval werd garantie omgezet in schuld en komt het wel in de boeken en dus op de begroting van de garantiegevende staat. Afgezien van het feit dat meer dan vijf andere eurozonelidstaten ook een technisch onhoudbare schuld hebben.

Wat is die onhoudbaarheid in de praktijk? 

Stel voor een schuld van 100 miljard tegen een rentetarief van 1%. Dat betekent  1 miljard rente per jaar betalen.

Is het rentetarief echter bijvoorbeeld 4,5% (heel wat reëler) dan betekent het 4,5 miljard rente per jaar betalen.

De houdbaarheid hangt dus voor een groot deel van het te betalen renteperccentage af.

Het ESM kan dus door de te betalen rente erg laag te houden de houdbaarheid van de schuld vergroten. Dat kan de ECB ook. Dat betekent in het Griekse geval dat houdbaarheid gecreëerd kan worden door zeer lage rentetarieven.

Onhoudbaarheid van schuld wordt op die manier dus een uiterst rekbaar begrip. 

Gekoppeld aan een zeer ver weggeschoven terugbetaal termijn waarbij de de waarde "constant prices" elk jaar met het inflatiepercentage  vermindert heeft het hetzelfde effect als het gewoon kwijtschelden en kost het de uitlener wel het bedrag "constant prices" nu tegen terugkrijgen over x jaar van hetzelfde nominale bedrag maar dan met veel minder echte waarde.

Maar het valt minder op en is dus gemakkelijker te verkopen.

Zo verliepen mijn overpeinzingen deze zaterdag.

.

Schulden, schulden, schulden.

een onaantrekkelijk onderwerp, saai, cijfers, cijfers en tabellen.

maar ze bepalen wel onze toekomst........

 

De Griekse tragedie heeft me aan het denken gezet over schulden. Want zonder die exorbitante schulden zou Griekenland geen bail out nodig hebben gehad. Dan zou een verstandiger omgaan met de middelen en hervormingen voldoende zijn geweest.

Maar zoals ik al meer heb gezegd, Griekenland is niet het enige euroland dat onder een niet te dragen schuldenlast te lijden heeft.

Gisteren schreef ik in mijn blog dat er bij schulden schuldenaren waren en schuldeisers. Die twee heffen elkaar op, de balans is nul.

Maar tegenover schulden staan ook assets, bezittingen die als onderpand voor de schuld dienst doen. Want geld uitlenen zonder onderpand is de kat op het spek binden. Maar assets kunnen in waarde stijgen of dalen. Wat bijvoorbeeld de daling van de huizenprijzen heeft veroorzaakt is een duidelijk voorbeeld. De leningen afgesloten om de huizen te kopen overtreffen de waarde van het pand. Kan men de aflossingen en rente niet meer opbrengen dan verliest men het huis, de bank komt met een asset te zitten dat vaak minder waard is dan de erop afgesloten lening en de oude eigenaar staat op staat vaak nog met een restschuld.

Als dat in het groot gebeurt zoals in Spanje en Ierland dan komt de bank in de problemen als bezitter van onverkoopbaar onroerend goed, de zogenaamde Non Performing Loans, NPL's, vroeger bad debts geheten en moet of failliet gaan of geherkapitaliseerd worden met publiek geld, belastinggeld. Het gevolg is dat ook de staat in de problemen komt en met lastenverzwaringen probeert de schade te herstellen. De burger en de economie bloeden.

De gehele wereld verzuipt in de schulden. Niet alleen staatsschulden maar schulden van de huishoudens, de zakenwereld en de financiële wereld.

Sinds de Lehman crisis veroorzaakt door de massale huizenbubbel in de VS en Europa is de wereld 57 billioen dollar verder in de schulden gekomen. Een totaal van haast 200 billioen dollar totaal. In 2014 al 286 % van het totale wereld inkomen.

De onderstaande  tabel van McKinsey geeft aan hoe de wereldschuld is toegenomen van 87 billioen tot 199 billioen dollar.

Opvallend is dat tussen 2000 en 2007 vooral bij de huishoudens en financiële instellingen de schulden percentage gewijs snel opliepen terwijl tussen 2007 en 2014 het juist de overheidsschulden zijn die pijlsnel stegen terwijl de stijging bij huishoudens en financiële instellingen veel minder snel dan in de vorige periode. Bij de zakenwereld is er niet veel verschil in de toename.

Het redden van banken heeft de overheid, dus de belastingbetaler overduidelijk veel geld gekost.

Het is uiteraard goed te begrijpen dat de hoge schulden die huishoudens hebben van invloed zijn op de koopkracht van die huishoudens. De rente en aflossing van schulden zijn bedragen die niet voor andere activiteiten gebruikt kunnen worden. Zelfs al worden schulden niet afgelost of overgesloten blijven toch de rentebetalingen een rem op de andere uitgaven.

Voor overheidschulden geldt natuurlijk hetzelfde. Rentebetalingen op schulden zijn economisch onrendabele uitgaven en nemen de mogelijkheid weg die gelden economisch positief te gebruiken.

Er is dus een dwingende noodzaak om die schulden terug te dringen, deleveraging. Maar in plaats daarvan blijkt uit een andere grafiek van McKinsey dat sinds 2007 bij slechts  vijf landen deze deleveraging in  meerdere of mindere mate is opgetreden. Van die landenlijst zijn er 20 ontwikkelde landen en 19 ontwikkelingslanden die in verschillende mate juist leveraging, verhoging van de schuldenlast vertonen waaronder 12 eurozone landen. De eurozone komt er dus wereldwijd gezien niet best af.

Neem ik dan een totale landenlijst door waar de schulden en schuldpercentages van de landen worden vermeld en kijk ik dan naar de percentages ten opzichte van het Gross  Domestic Product dan zie ik dat er op die lijst van ongeveer 170 landen een twintigtal is met een schuldenpercentage van meer dan 90% van het GDP. Zo'n 150 dus met een lagere staatsschuld dan die 90%.

Waarom 90%? Omdat vrij algemeen wordt aangenomen dat dat het kantelpunt is van onhoudbare schuld. De Europese Unie neemt 60% als maximaal toelaatbaar.

Wat opvalt is dat naast Japan als aanvoerder Griekenland als tweede het zwaarst in de schulden zit.

8 Eurolanden behoren trouwens tot die  groep van twintig boven de 90%.  Zoals ik zei, de eurozone staat er niet best voor.

 

 

Bovenstaande grafiek geeft een overzicht van de ontwikkeling van de totale schuld van vijf eurolanden tussen 2008, de crisis, en 2014.

Griekenland, Spanje, Portugal en Ierland, alle vier bail-out landen,  hebben een staatsschuld van meer dan 90%. Duitsland staat er als een soort referentiekader bij.  De uitspraak dat die bailout landen dus goed door de crisis zijn heengekomen lijkt wat overdreven. Zij zitten nog steeds in een dal waar ze nu met een vergeleken bij de andere eurolanden wat groter groeipercentage langzaam uit kunnen komen. Want Spanje heeft 5% van zijn vroegere BBP verloren, Portugal 3% en Ierland slechts 1%. En de staatschulden zijn tot boven de 100% gestegen (bij Spanje haast). Dat moet eerst nog worden ingehaald voor er echte groei ten opzichte van voor de crisis is.

Opvallend is dat alleen in Griekenland de staatsschuld hoger is dan de private schuld. Ierland bijvoorbeeld, dat na de bailout samen met Spanje de relatief hoogste groei in de eurozone scoort voert de groep aan met een totaalschuld van 380% van het BBP.

Zo wordt duidelijk dat niet alleen deze staten vrijwel geen financiële armslag hebben maar dat bovendien de huishoud consumptie zwaar belast wordt met de schuldenlast.

 Hier een opstelling van de Europese landen met de percentage gewijze snelst stijgende totaalschuld. Dat laat zien dat ook bij de jongste eurozone leden en bij de toekomstige (immers alle EU landen worden op de duur lid van de eurozone, behalve GB en Denemarken) leden ervan de financiële ontwikkelingen negatief zijn. Dus ook dit toekomstbeeld geeft geen opgewekt perspectief.

 Uit de volgende grafieken blijkt dat in tegenstelling tot de schuldenstijging bij de overheid de huishouschulden en zakenschulden een dalende tendens vertonen. De burgers zijn dus, net als het bedrijfsleven, terughoudend bij de uitgaven. Deleveraging dus bij de private sector.

Als op twee na de laatste  grafiek hierboven de wijze waarop de overheden hun financiën beheren. Elk jaar bereikt een aantal  uitgegeven obligatieleningen hun maturity, afloopdatum, en moet de overheid dus uitbetalen. Uit de grafiek blijkt dat ze dat niet met eigen geld kunnen doen, tenzij ze aanzienlijke begrotingsoverschotten hebben, hetgeen bij geen enkel het geval is. Elk jaar vindt dus een rollover (donker gekleurd) plaats, de  aflossing van de aflopende leningen door nieuwe.

Het risico daarbij is dat de rentetarieven voor die nieuwe leningen  hoger zouden zijn dan voor de aflopende. Bij een te hoge renteverhoging zou de rentelast onbetaalbaar kunnen worden (soms wordt 7% hiervoor aangehouden).

In de eurozone worden die rentetarieven laaggehouden door de politiek van de ECB en de door Draghi uitgesproken garantie dat de ECB de euro altijd zal redden, kost wat kost. Het risico voor de geldverschaffers is dus lager dan ze zonder die garanties zouden zijn.

Voor Griekenland is deze garantie te laat gekomen en omdat het vervolgens  buiten de bailout periode in een vacuum terecht kwam zou de rente ver boven de 10% zijn gekomen. Of dat nu allemaal zo elegant is gespeeld blijft de vraag.

Als je als particulier meer uitgeeft dan je verdient leef je boven je stand en komt er een moment dat je failliet gaat tenzij je je levenstijl aanpast en de tering naar de nering zet om een ouderwetse uitdrukking te gebruiken.

Het lijkt wel of overheden van mening  zijn dat wat voor particulieren geldt niet op hen van toespassing is.

Door jaarlijkse inflatie te willen hebben hun schulden in de toekomst minder reële waarde zo luidt de redenering. Maar dat geldt ook voor het BBP dat dus ook elk jaar zal moeten stijgen om die inflatie bij te houden. Waardoor om de stijgende prijzen te  kunnen betalen ook de lonen verhoogd zullen moeten worden. Gewoon een spiraal waardoor niets verandert. Want zolang de begroting een tekort aangeeft moet er meer geleend worden.

En dat inflatie gevolgd wordt door loonstijgingen zodat de koopkracht (hopelijk) in stand blijft blijkt uit deze twee bovenstaande grafieken die de ontwikkeling van beide tussen 2005 en 2015 weergeven.

Natuurlijk ben ik maar een amateur en geen doorgewinterde financieel expert. Maar voor mezelf kom ik tot de conclusie dat tenzij de begrotingstekorten omgezet worden in overschotten en dus de overheid zijn uitgaven drastisch beperkt zonder lastenverhoging voor de burger er een punt komt waar de zaak instort. Het steeds meer lenen om aan de verplichtingen te voldoen moet eens ophouden.

Maar een terugschroeven van overheidsuitgaven gaat altijd gepaard met vermindering van uitgaven aan sociale lasten. En naast het begrotingsoverschot moet er ook reële groei komen. Door de combinatie van beide verminderen de schulden in euros en in schuldpercentage.

Nering en tering. Een oude wijsheid maar nog altijd waar.

En de eurozone: welvaart, werk, welzijn. Maar waar en wanneer.

De schuld?  Van wie en door wie?

bij elke schuld is er een schuldenaar en een schuldeiser. Als de schuldenaar niet meer kan betalen en de schuldeiser wil hem niets meer lenen. Wat dan?

Morgen wordt het vonnis over Griekenland geveld. Door het Duitse parlement.

Voor Merkel een moeilijke gang maar de idealistische wens naar een Verenigd Europa weegt zwaarder dan weer een stap nemen die ook weer een toegeven is. En dan weet niemand hoe dat Verenigd Europa er uit zou moeten zien want geen enkel land wil zijn wetgevende en uitvoerende macht afstaan aan een Europees Centraal Gezag. Zo zie ik het.

Wel een bankenunie waarin  die elkaar op de been moeten houden. Maar de Griekse banken hebben mistens 25 miljard euro nodig om geherkapitaliseerd te worden. 

Op te brengen door het ESM, dat is dus de Eurozone belastingbetaler. Waar is de bankenunie? Die is nog bezig de stroppenpot op te bouwen.

Wel (gelukkig is hij er nog niet) een fiscal union waardoor geldstromen in plaats van bailouts worden gebruikt om zwakke lidstaten op de been te houden. Zonder gelijke wetgeving waardoor scheve verhoudingen onvermijdbaar zijn (neem alleen maar de pensioenleeftijd) en hervormingen op de lange, lange duur geschoven kunnen worden met het gevaar van profiteren.

Wat heeft Duitsland al niet met tegenzin moeten accepteren als gevolg van dat besluit het verdrag van Lissabon te negeren en de schulden  van Griekenland, dat deze niet meer kon aflossen of vernieuwen, van de eurozone banken over te nemen en op de rug van de eurozone belastingbetaler te leggen.

Dit zwichten, voor het goede doel, de eurozone in stand te houden, heeft alle andere ingrepen tot logisch gevolg gehad. Het ESM, dat de no-bailout van het verdrag van Lissabon omzeilde, de bankenunie zonder gezamenlijke wetgeving, en nu de derde bailout van Griekenland.

Steeds werd een tot hier en niet verder genegeerd. En de waarborgen waren steeds papierdun. Het Stabiliteits en Groei Pact met het zwaardere Fiscaal Compact, met voeten getreden zoals aangetoond in de tabellen in vorige blogs waar de gevolgen te zien zijn.

De zuinigheid en vlijt politiek, de austerity, die Duitsland ziet als oplossing voor de economische problemen van de eurozone komt steeds verder in het nauw en de roep om flexibiliteit, die in Duitse ogen tot te gemakkelijk uitgeven leidt, wordt vanuit het zuiden en Frankrijk steeds indringender. Het Duitse ideaal staat onder hoge druk.

De barre werkelijkheid dwingt de eurozonebelastingbetaler steeds weer te moeten bijspringen waar staat en banken falen. Want in plaats van de oorzaken aan te pakken komen er steeds noodverbanden.

Kunnen we Griekenland aanwijzen als de oorzaak van alle narigheid. Natuurlijk, als ze niet zo onverantwoord veel  haddeen geleend (maar de rente was zo lekker laag en de voorwaarden zo gunstig) en soberder hadden geleeefd en de zaak niet tot 2009 verborgen hadden gehouden dan waren er mischien geen bailouts nodig geweest en hadden ze later kunnen profiteren, zoals de andere zwakke landen, van de lage rente op obligatie leningen door de garanties van de ECB.

Misschien, want de Griekse economie is nu eenmaal niet sterk en dus konden ze niet mee doen met de grote broers zonder schulden te maken. Maar ze zijn niet de enigen  in de nood.

In dat licht bekijk ik nu de roep om die fiscale unie. Die heeft niets met Griekenland nu te maken. Griekenland krijgt 86 miljard euro (deels uit eigen verkoop van vliegvelden en havens) om de schulden af te betalen, de banken op poten te zetten en aan andere verplichtingen te voldoen. Als ze aan de voorwaarden voldoen is volgens de eurozone geen verdere hulp nodig. Voor hen is dus in theorie geen fiscale unie nodig.

Waarom dan nu die fiscale unie wel willen doordrijven?

Om in de toekomst zulke ontsporingen te voorkomen.

Om in plaats van bailouts (en toegegeven dat zij stopgaps zijn als de ramp zich al heeft voltrokken) nu via die fiscale unie tot een herverdeling van middelen in de eurozone te kunnen komen. Dus geldstromen van minder zwakke lidstaten naar zwakkere om te grote schulden  te voorkomen.

Maar, ik heb dat al vaker gezegd, dat kan alleen als er een uniforme wetgeving is. Geen boterzachte afspraken waaraan staten zich, zoals nu, gemakkelijk kunnen onttrekken. Dus alleen als er een democratische politieke unie is met een wetgeving die de huidige in alle eurostaten vervangt. Niet ernaast maar in plaats van. En niet bestuurd door de Europese Commissie maar door een echt parlement en echte regering. Gekozen, niet benoemd.

Voor die tijd is een fiscale unie met in alle lidstaten afwijkende wetgevingen op sociaal en  belasting gebied een smeekbede om ellende.

Zolang de EU lidstaten (want dan kan inderdaad de euro de munt zijn van de Europese Unie) daar niet voor voelen is een fiscale unie een onding, dat de verschillen juist in stand houdt en vergroot want de prikkel tot hervorming verdwijnt, zo denk ik.

En het argument dat na een fiscale unie ook een politieke volgt en dat men daar naartoe moet groeien is onzin. Want als het geld binnenkomt is het lek gedicht en afstand doen van de macht is dan niet meer nodig.

Maar zo zie ik het.

Griekenland als excuus om iets anders door te drukken.

Maar er zijn andere belangrijker zaken.

De wereld schuld is sinds 2007 met 57 biljoen (Europese biljoen) dollar toegenomen. Ze beslaat nu 199% van het wereldinkomen. Dus twee keer zoveel als de gehele wereld per jaar verdient. En neemt elk jaar verder toe. Staatsschuld, bankenschuld, zakenschulden en huishoudschulden. Waar gaat dat naar toe?

Ook de eurozone doet dapper mee. Volgende keer.

De eerste hobbel is genomen. 

Daarna komen er nog een paar. 

En dan de test van de praktijk. Kloppen de prognoses of zitten ze er naast.

Dat zullen de komende maanden en misschien jaren moeten uitwijzen.

Het Grieks parlement heeft de voorwaarden voor de mogelijke derde bailout aanvaard. Vanmiddag zullen de ministers van financiën dat ook wel doen. Daarna is het voornamelijk Duitsland dat nog een blokkade zou kunnen opwerpen.

Die blokkade zal dan gaan over wat er met de Griekse staatsschuld moet gebeuren. Tot nu toe was het bij de besprekingen daar oorverdovend stil over maar nu is toch een analyse van de EU, ECB en ESM opgedoken. Het IMF wordt daarbij niet genoemd. Een veeg teken, want het IMF heeft enkele maanden geleden haar eigen analyse al openbaar gemaakt. En een bailout zonder daarbij de politieke onafhankelijkheid en de expertise van het IMF op dit gebied is een hijkele zaak die bovendien een volte face van Bondskanselier Merkel zou vergen, die immers zonder het IMF geen bailout wilde.

De staatsschuld van Griekenland bedroeg eind 2014 317 miljard euro. Nu gestegen naar 338 miljard. In 2010 bedroeg de schuld al 300 miljard euro, door verkwistend leenbeleid vanaf 2000 opgebouwd en jarenlang kundig verborgen gehouden.

Volgens het IMF is deze Griekse schuld onhoudbaar en zijn er drie oplossingen die alle drie drastisch zijn.

De eerste is een kwijtschelding van de schuld met 30 tot misschien wel 50%.

De tweede is een moratorium van alle Griekse schulden voor dertig jaar

De derde is een jaarlijkse geldstorting naar Griekenland.

Zonder regeling voor deze schuldsanering doet het IMF niet mee.

Door zo'n moratorium van dertig jaar zou de waarde van de schuld met de inflatie van elk jaar in waarde dalen. Als die inflatie jaarlijks  2% zou zijn, zoals de ECB beoogt, dan zou na dertig jaar de waarde behoorlijk verminderd zijn en de schuld dus weer houdbaar. Maar hij blijft al die dertig jaren wel bestaan. En wordt zelfs groter als Griekenland niet die noodzakelijke 3,5 % budget surplus behaalt en behoudt. Daar zit een levensgroot risico in voor de andere eurolanden.

Op de valreep ziet nu ook de EU dat de Griekse schuld onhoudbaar is. Maar hun aanpak  is totaal anders

Geef aan Griekenland de winsten gemaakt op de door de ECB in het verleden gekochte Griekse obligaties, geef een rollover van de Griekse obligatieleningen bij de nationale centrale banken van de eurozone hetgeen een verlichting van de schuld met 5% oplevert terwijl daarnaast een combinatie van een verlenging van de  looptijden en uitstel van hoofdsommen en rentebedragen de Griekse schuld tot een houdbaar niveau zouden kunnen terugbrengen.

Dat was de uitkomst van de analyse. Zoals vrijwel alles in de eurozone ingewikkeld en rekbaar.

Nu is houdbaarheid van de staatsschuld een nogal relatief begrip. In het verdrag van Maastricht waar de euro geschapen werd was een staatsschuld beneden de 60% aanvaardbaar. In weliswaar later wat omstreden onderzoeken zou bij 90% het kantelpunt bereikt zijn, en ik meen voor Griekenland gelezen te hebben dat het IMF 120% nog aanvaardbaar zou vinden.

Pragmatisch gezien lijkt mij houdbaarheid te bestaan zolang een land de rente kan betalen en bij aflopen van een lening een redelijke rollover kan verkrijgen, dus een nieuwe lening afsluiten waarmee de oude wordt afgelost. En redelijk lijkt te zijn een maximale rente van 7%. Maar ook dat is betwistbaar.

De eurozone landen krijgen daarbij een steun in de rug van de ECB door de verklaring van Draghi over de euro. Daardoor is het risico verkleind en dus de rente lager. Zonder die steun zouden heel wat meer eurolidstaten in de houdbaarheidsproblemen komen.

Voor Griekenland was dat in 2010, lang voor Dragi's uitspraak,  onhaalbaar, dus was die schuld van 300 miljard euro onhoudbaar. Twee bailouts hebben daar geen oplossing voor geboden. Zo'n bailout is dus in feite een rollover van private banken, privaat geld, naar de eurozone, publiek (belasting)geld of bij de tweede bailout van oud publiek naar nieuw publiek geld. Het lost de schuld niet op maar verplaatst die.

Naast die schuldenkwestie is er ook het werkelijkheidsgehalte van de prognose die in de voorwaarden opgesloten zit. Want als Griekenland daar niet aan kan voldoen, om welke reden dan ook zal de komende decennia Griekenland toch weer steun van de andere lidstaten moeten krijgen.

Veel analisten achten de kans voor een geslaagde afloop heel klein.

Ik heb voor mezelf een simpele opstelling gemaakt voor de komende jaren waarin de parameters gewijzigd kunnen worden. Ik heb de prognoses van de nieuwe bailout gebruikt. 

Als econometristen het zouden zien zouden ze of in schaterlachen uitbarsten of vol droefenis zijn. Zij maken het vele malen gecompliceerder. Maar een simpele opstelling wil nog niet zeggen verkeerd, hooguit niet nauwkeurig. En nauwkeurig voorspellen bestaat niet.

In de bovenste vier rijen zijn de variabelen voor groei/krimp; budget surplus/tekort; inflatie; rente opgenomen.

De onderste rijen geven aan het BBP per jaar, de schuld per jaar en percentage schuld per jaar bij die variabelen.

Ook het BBP en de schuld gecorrigeerd voor inflatie ("reële").

 

In hoeverre het realistisch is om een blijvende groei van 3% en blijvend primair overschot van 3,5% willen bereiken en te handhaven zal in de praktijk moeten blijken. Dat hangt allereerst af van het getrouw uitvoeren van de hervormingen en bezuinigingen en omzettingen maar daarnaast van de economische omstandigheden in de gehele eurozone en daarbuiten. De ontwikkelingen in de wereldeconomie.

Het is hoe dan ook gezien de huidige  ontwikkelingen in de eurozone een zeer ambitieus plan.

Let daarbij op de prognoses voor eurozone groei en budget tekorten.