Griekenland, Eurozone, Fiscale Unie

Wat hangt ons boven het hoofd

voor de gegevens zie de tabel aan het einde

De Griekse perikelen zijn nog lang niet over. Zondag a.s. zijn er verkiezingen die waarschijnlijk tot een pat stelling zullen leiden tussen Syrizia met Tsipras  en Meimarakis en zijn New Democracy die nek aan nek gaan en geen van beide een meerderheid lijken te halen zodat een coalitie noodzakelijk zal zijn waarin Tsipras al aangekondigd heeft niet met Maimarakis te willen samenwerken en ook weer spreekt over schuldverlichting tot ontzetting van de eurozone die unaniem wil dat de afgesloten accoorden (of eisen als dat er dichter bijkomt) door welke nieuwe regeringscoalitie dan ook volledig worden uitgevoerd. Het IMF als waarnemer wacht af en wil alleen meedoen als de schuld op welke manier dan ook sustainable, houdbaar, is gemaakt.

De Bank van Engeland heeft weliswaar de rente niet verhoogd maar zal dat toch binnenkort moeten doen om de economie niet te laten oververhitten en de Fed moet donderdag een besluit nemen of zij de rente nog dit jaar zal gaan verhogen of tot volgende jaar zal wachten. De beurzen wachten hoger en dan weer lager zwiepend af want voor hen zijn ingrepen van de Centrale Banken belangrijker dan de echte economie. Geld verruiming is aandelen stimulering.

Zo'n rentebesluit staat dan haaks op de ECB politiek van langdurige lage rente en geldverruiming. Een renteverhoging zou ook de eurozone raken. De Emerging Countries hebben al moeite het hoofd boven water te houden door de ingezakte prijs voor grondstoffen en olie en een Fed renteverhoging zou hun leningen flink duurder maken. Als ik goed ben geïnformeerd worden door de lage ECB rente al veel leningen door deze landen in euros  afgesloten waarbij  de QE van de ECB als een zegen van boven  komt. De Eurozone export, al behoorlijk getroffen door de politieke handelsoorlog met Rusland zou verdere schade erdoor kunnen leiden.

Daarbij komt dat de groei van de economie in de eurozone ondanks de lage olieprijs en de redelijk lage eurokoers toch nog marginaal is. De economische positie van Frankrijk wordt er niet veel beter op, de industriële productie neemt wat af en de groei in de  dienstensector kan dat niet compenseren. De dreiging van een flink te hoog begrotingstekort ligt zo voor de hand.

In ons land hebben de voorstellen van de vijf presidenten en de Fransman Macron niet zoveel ophef veroorzaakt maar in Duitsland en in het VK des te meer. Ze gaan recht tegen de Duitse opvattingen van hoe de eurozone problemen aan te pakken in.

Hoe levensvatbaar zijn de plannen van de vijf presidenten?

Op de eerste plaats moet men zich afvragen of ze acceptabel zijn. Daarbij gaat het niet alleen maar om de noord zuid tegenstelling over uberhaupt de aanpak van de presidenten en de zuidelijke staten waar bijvoorbeeld Spanje dat snelle voortgang maakt (hoewel het nog ver achterligt bij de noordleijke staten) er misschien niet erg gelukkig mee zou zijn en evenmin het westelijke Ierland dat ook een grote groei kent en hoe staat het met de oostelijke lidstaten van de EU, want die worden ook betrokken bij de aanpassing van de verdragen en opnemen van onderlinge verdragen in de echte EU verdragen.

Is het als daar overeenstemming is bereikt mogelijk de lidstaten van de eurozone (en eigenlijk van alle EU staten die de euro zullen moeten aanvaarden) voor 2025 tot een staat van convergentie, samensmelting, harmonisering dus op elkaar afstemmen van wetgevingen te voeren.

Daarvoor is het noodzakelijk dat de lidstaten onderling niet zulke grote verschillen vertonen dat naar elkaar toegroeien, convergentie, onmogelijk is. Pas als de verschillen klein zijn geworden  is in elkaar opgaan door een volledige bankenunie en fiscale unie mogelijk.

De laaste jaren hoort men bijvoorbeeld de roep om een eurozone breed minimum loon. Dat zou een rem zetten op arbeidsmigratie naar landen met een veel hoger minimum loon.

Men zou, na vijftien jaar eurozone, verwachten dat de lidstaten al genoeg naar elkaar toegegroeid  zijn om zo'n gezamenlijk minimum loon in te stellen.

Maar als men de gegevens van de lidstaten raadpleegt vindt men dat eind 2014 de minimumlonen in de eurozone uiteenliepen van minimaal 289 euro per maand tot maximaal 1921 euro en dat het gemiddelde minimumloon (dat zou de standaard kunnen zijn voor dat eurozone minimum loon) 903 euro bedraagt.

Het lijkt toch wel onmogelijk wat wat in vijftien jaren niet is gelukt tussen nu en 2017 voor elkaar te krijgen. En een minimumloon van 900 euro in te stellen zou een opstand in de ene groep eurozone landen uitlokken en een economische ramp in de andere.

In de USA, waar de eurozone zich zo graag mee vergelijkt, bestaat inderdaad een voor alle staten geldende minimum loon van 7,25 dollar per gewerkt uur. Sommige staten leggen daar een kleine verhoging op. Daar is dat economisch gezien wel mogelijk.

Een andere wens is de vergezamenlijking van de schulden. Op de grote hoop gooien door alle staten en dan eerlijk verdelen. Dat is wat in een politiek en fiscale unie gebeurt.

Om dat te doen moet men niet alleen naar de lidstaten kijken maar naar het aantal inwoners ervan. Men moet de schulden dus per persoon per lidstaat berekenen en zou ze dan weer over alle personen in alle lidstaten moeten uitsmeren. Andere methodes om de schulden te verzamenlijken lopen mank.

Als we naar de schuldentoestand van de eurozone landen kijken zien we een maximale staatsschuld per persoon (in één van de lidstaten dus) van 44099 euro en een minimale staatschuld per persoon (in een andere lidstaat uiteraard) van 1569 euro. De gemiddelde staatschuld per persoon over de gehele eurozone bedraagt 22007 euro. Vooral in de later aangesloten lidstaten is de staatschuld lager. Zij moesten immers voldoen aan de toelatingseisen waar de vroege eurolanden allang niet meer aan voldoen.

Ook hier zijn de verschillen enorm groot en sinds 2000 bij het in gebruik nemen van de euro alleen maar groter geworden.

Een vergezamenlijking van schulden is alleen maar mogelijk als deze niet veel uit elkaar lopen. In enkele jaren die zo gewenste toestand te willen bereiken is reaching for the moon.

Een geheel andere kwestie is schulden zoals Griekenland. Via velerlei  trucs zoals het laaghouden van de rente bij door bijvoorbeeld het ESM verleende leningen en het uitsmeren van de terugbetalingen over een groot aantal jaren (of zoals bij Griekenland overwogen wordt door het uitstellen van alle terugbetalingen van bestaande en nieuwe schulden tot over zeg dertig jaar of langer) worden onhoudbare schulden toch houdbaar gemaakt. Ook het door de ECB opkopen van staatsobligaties houdt de er voor te betalen rente laag.

Maar normaal economisch gezien is Griekenland niet in staat (al sinds 2010) leningen en de rente erop te betalen en wordt dus kunstmatig op de been gehouden.

Helaas is lage rente hulp ook nodig voor andere lidstaten. Laten we de maximale 60% staatsschuld door de verdragen voorgeschreven en door het S&G Pact bewaakt maar snel vergeten en de internationaal vrij algemene opvatting hanteren dat een staatschuld van meer dan 90% unsustainable, onhoudbaar,  is.

Dan zien we in de eurozone dat er 6 lidstaten zijn die een staatsschuld van meer dan 100% hebben, 2 die tussen de 90 en 100% zweven, 6 die tussen de 70 en 90% zitten en slechts 5 (voornamelijk jonge lidstaten) die beneden de 70% staatsschuld hebben.

Men moet de herhaalde uitspraken van de Duitse minister van financiën, de heer Schaüble, dat eerst de lidstaten zelf op orde moeten komen voor er van samenvoeging sprake kan zijn in dit licht bezien.

Dus wat een schulden verbinding betreft is de eurozone nog ver weg van het stadium dat daar op redelijke wijze aan kan worden gewerkt.

Een andere factor die voor een fiscale samensmelting van groot belang is is het budget, de begroting. De grootte en groei van het BBP, bruto Binnenlands Produkt en de begroting zijn de factoren die de staatsschuld bepalen.

Als de begroting positief is, dus de staat minder uitgeeft dan er binnenkomt neemt de schuld in euros af. Wat de staat overheeft wordt van de schuld afgetrokken.

Als de groei groter is dan het begrotingstekort neemt het schuldpercentage af.

Ook bij de begroting  zien we grote veschillen. Nu moet men zowel bij de berekening van het schuldpersentage en begrotingstekort in acht nemen dat vorig jaar de berekeningen van dat BBP zo zijn gewijzigd dat het virtueel met een aantal procenten toeneemt, in Nederland dacht ik zo'n 6%.  (Herinnert u zich nog die naheffing uit Brussel daardoor van meer dan een miljard) Vergelijkingen met vorige jaren zijn dus wat bedriegelijk.

Overigens bedraagt het BBP per persoon in de eurozone tussen de 88500 euro  en 12100 euro met een gemiddelde van 28425. Onmogelijk om dat in een fiscale unie samen te persen.

Maar ook bij de begrotingen zien we een spreiding van een surplus van +0,6%  (bij drie lidstaten) tot een tekort van  -8%. Acht staten meer dan  -3% tekort. Hoe vreemd het ook klinkt, zij het in negatieve zin, liggen de lidstaten niet zo erg ver uit elkaar.

Maar elk % tekort vergroot de schuld in euros. In Nederland per % meer dan 6,5  miljard euro.

Nog twee parameters die aangeven hoe ver de lidstaten economisch uit elkaar lopen zijn de gemiddelde lonen (maximaal 54650 en minimaal 7707 euro, gemiddeld voer alle lidstaten 28855 euro) en de koopkracht (New York 100%) waar een spreiding is van 107% tot 44% tussen de lidstaten.

Het lijkt mij redelijk aan de hand van deze simpele  analyse te concluderen dat een economische en fiscale eenwording van de eurozone lidstaten een onmogelijkheid is en tot een ineenstorting van de lidstaten zou leiden.

Wat we moeten vrezen is dat de eurozone zal proberen een soort halfslachtige fiscale unie in het leven te roepen in de hoop dat die via geldstromen van de sterke naar de zwakke staten in het gunstigste geval zou leiden tot een convergentie en harmonisering en gelijkwaardigheid van alle lidstaten en anders tot een blijvende steun voert van zwakke staten, zoals de heer Macron al bepleit heeft.

Wat we moeten hopen is dat de heer Schaüble zijn gelijk krijgt en dat eerst de lidstaten hun zaken op orde moeten hebben en er vervolgens een harmonisering van wetgeving tot stand komt voor er daadwerkelijk aan een fiscale eenwording wordt gewerkt.

Maar tot nu toe heeft de eurozone altijd van voren naar achteren gewerkt in plaats van andersom met het nu bereikte crisis stadium als tussenstap.


Hieronder voor de geïnteresseerden een tabel met alle gegevens