overgrote staatsschuld  

Waarom moet het wel fout gaan in de eurozone

en wederom in Griekenland. 

In Groot Brittannië gaat de strijd tussen Remain en Leave met steeds groter hevigheid door. Hij wordt na morgen gelijker want dan mag Remain geen gebruik meer maken van regeringsfaciliteiten. Ik vrees zowel voor de ene uitkomst als de andere. Remain levert GB over aan de EU, Leave levert GB uit aan een tijd van zelf handelsovereenkomsten sluiten en aanpassen aan het verlies van de single market tot op zekere hoogte. Beide zijden komen met sterk gekleurde voorspellingen en doemscenario. Financiers en economen zijn slechte voorspellers, gezien de economische en financiële situatie in de EU dus wat de uitkomst wordt kan niemand voorspellen.

Wat te betreuren val is dat het zover is gekomen en niet alleen in Groot Brittannië. Door de gehele EU kraakt het en groeien nationalistische partijen die de macht van de EU willen beperken als kool. In plaats van een flexibele economische unie is de EU uitgegroeid tot een log bureaucratisch organisme dat de voeling met de van elkaar verschillende bevolkingen verloren heeft en dat door onderlinge uiteenlopende belangen en visies niet in staat is crises te bezweren. Een organisatie die niet kan beseffen dat een eenvormige aanpak bij zo uit elkaar lopende landen niet spoort.

Een organisatie die doorgaat alsof er niets aan de hand is in die verschillende landen. Dat blijkt uit het financiële en economisch beleid. Overgrote staatsschuld en geen verweer ertegen.

Natuurlijk kijk je als leek anders tegen financiële en economische ontwikkelingen aan dan de vaklui. Zij kijken naar de uitkomsten van rekenmodellen in theoretische kaders. Dat levert al naar het denken van een leek twee foutmogelijkheden op.

De rekenmodellen vertonen misschien wat de Angel Saksen "flaws" noemen en de leek waarschijnlijk gebrek aan realiteitszin. Want een rekenmodel weerspiegelt altijd de wens van de ontwerper. Rubbish in rubbish out. En de theoretische kaders kunnen betwistbaar zijn. Neem bijvoorbeeld de huidige controverse  tussen austerity gebaseerde en schuldengefinancierde economische stromingen.

Zo  kan de werkelijkheid uit het oog verloren worden of verkeerd geïntepreteerd. In het ergste geval opzettelijk genegeerd. Want de werkelijkheid steunt op waarneembare feiten.

Neem een staatsschuld. Niemand zal ontkennen dat een staatsschuld nodig en zinnig kan zijn. Een staatschuld is zinnig als hij in de toekomst winst oplevert. Winst in twee betekenissen, directe geldelijke winst of een verbetering voor de maatschappij die winst oplevert. Een investering dus.

Bijvoorbeeld windmolens die de staat geld opleveren of een verbetering in de energieproductie opleveren  vergeleken bij de huidige.  

Ik geef opzettelijk dit voorbeeld omdat het al een tweestrijd inhoudt.

Want windmolens worden met subsidie gebouwd en moeten 25 jaar lang door subsidie in stand gehouden moeten worden en daarna vervangen omdat hun levensduur voorbij is.

Economisch gezien geen goede investering.

Maar er is ook een andere invalshoek dan de economische. Het welzijn, het milieu, onze immatriële levensomsandigheden. Dat kan men ook als winst zien. Maar geen financiële winst. Ook al heeft men de neiging deze immateriële winst in geld uit te drukken. Maar dan wel geld waar je niets voor kunt kopen. Of een ingeschatte besparing aan kosten die betwistbaar is.

Maar het betekent dat er in de toekomst geen economische vooruitgang door te verwachten is en dat de ervoor aangegane staatschuld zal blijven bestaan.

Het is echter ook mogelijk dat de staatsschuld niet gebruikt wordt voor investeringen in de toekomst maar om gaten in het uitgavenpatroon van de overheid te dekken. Dat houdt in dat deze staatsschuld ongedekt is door toekomstige winsten. Het is een consumptieve staatsschuld die zich niet terugverdient. Als zo'n staatsschuld regelmaat wordt, een structureel verschijnsel dan is het goed mis. Dan betekent het dat de staat, de overheid boven zijn stand leeft.

Men zou dus een staatschuld in twee soorten moeten verdelen. De investerings gerichte en de consumptief gerichte. Net zoiets als goed en slecht cholesterol.

Een verder punt van aandacht is dat een staatsschuld niet voor het heden onschuldig is. Want lenen kost geld, normaal gezien, hoewel dat door de ingrepen van de ECB (en andere centrale banken) op het moment wat uit het lood geraakt is. Maar de FED heeft al gezegd dat een te langdurige lage rente tot financiële instabiliteit leidt (maar verzuimt daarbij te zeggen dat zij dat zelf veroorzaakt hebben en niet de markt) en heeft het voornemen  de rente in langzame etappes gaan verhogen te beginnen in juni of juli a.s.

Dat kan echter ook financiële instabiliteit veroorzaken, vooral omdat de vele biljoenen dollars overal in de wereld rondzwerven waarover de leenrente zou gaan stijgen. Rampzalig voor de economie in ontwikkelingslanden die het  juist van goedkoop krediet moeten hebben.

Marktgestuurde rente hangt samen met risico. Het zal dus duidelijk zijn dat landen die een hoge staatschuld hebben en dus een grotere risico vormen een hogere rente zullen moeten betalen dan landen met een lage staatsschuld. Ook de economische potentiële sterkte speelt een rol. Dus landen met een hoge staatschuld die voor een flink deel consumptief is zullen veel hogere rente moeten betalen dan landen met een lage staatsschuld en geen consumptief deel ervan. Maar ook hier spelen garantie politiek en lage rente politiek van centrale banken een rol en houden de renteniveaus kunstmatig laag. Om dat vol te kunnen houden moeten ze extra geld bij drukken.

Als leek heb ik de indruk dat vooral de financiële markten meer door Centrale Banken gestuurd worden dan door de marktwerking, de echte economie. Naar mijn bescheiden  mening allereerst ongewenst en bovendien niet vol te houden. Wat er niet is kan men niet maken. Maar zodra de rente stijgt moet er mer betaald worden voor de schuld.

De gehele gang van zaken heeft voor mij een behaviouristisch tintje. Stimulus en respons. Ieder gelijk. Gelijke stimulus gelijke respons. En er wordt voorbij gegaan aan potentie. De economische mogelijkheden van een land. De economie beïnvloedende natuurlijke factoren. De economie van een land is geen mechanisch maar dynamisch handelen.

Neem de austerity als uitgangspunt.

Austerity, in mijn ged achten noem ik het liever zuinigheid en vlijt, lijkt mij alleen mogelijk als er ruimte blijft voor investeringen in toekomstige verworvenheden en innovatie.

Want het is het verschil tussen groei en begrotingstekort dat de financiële zekerheid, de solvabiliteit, van een land op de lange duur bepaalt.

Met andere woorden als groei gegenereerd wordt door schulden die hoger zijn dan de groei dan is het een fictieve groei en in feit een krimp.

Pogingen van centrale banken om door renteverlagingen en gelddrukken de economie te stimuleren zijn naar mijn mening effectief als een soort stoot adrenaline in de economie. Er komt geld beschikbaar voor investeringen en koopkracht verhogende maatregelen. Daarna moet de economie op eigen kracht doorgroeien.

Dat doorgroeien kan dan alleen door dat negatieve verschil tussen groei en begrotingstekort om te buigen in een positief verschil.

Dat een adrenaline injectie nodig is geweest geeft aan dat het uitgavenpatroon van de staat niet overeenkomt met de revenuen.

Dat kan drie oorzaken hebben.

Er is een tijdelijke (cyclische) inzinking in de economie.

De staat heeft meer uitgegeven dan strikt noodzakelijk was en kan het uitgavenpatroon aanpassen.

De economische potentie van de staat is niet groot genoeg om de noodzakelijke staatsuitgaven te bekostigen en aanpassen van dat uitgavenpatroon  is niet mogelijk.

In de eerste twee gevallen kan zo'n injectie een oplossing bieden, de staat bezuinigt, de down cyclus verandert in een up cyclus.

In het derde geval echter lijkt het me een structurele kwestie. De enige mogelijke oplossing is in dat geval devalueren en op een lager levensstandaard niveau aan een nieuwe opbouw te beginnen. Herstructurering van de schulden en blijvend betere export positie door de waardedaling van de munt als uitgangspunt, het gunstigst in landen met eigen grondstoffen.

Bekijk dit in het licht van de eurozone (en de gehele Europese Unie) waar al die in economische potentie enorm verschillende landen met hetzelfde mechaniek gestuurd worden door de ECB met de politiek van lage rente regelingen, geldbijdrukken om obligaties van alle landen te kopen (behalve van die landen die zo arm zijn dat ze de "junk" status hebben en dus niet daarvan profiteren).

Bekijk de positie van Duitsland en Nederland en vergelijk die met Portugal en Griekenland. He is klaar als een klontje dat de zelfde stimulus daar niet tot dezelfde respons zal leiden.

Maar de stimulus is identiek omdat ze alle de euro als munt hebben en dus een standaard krijgen opgedrongen die niet bij hen past maar bij de euro. Het gevolg failliet, maar dat kan bij een land niet, devaluatie kan niet en dus bailout, dus schuld verhoogd met bailout bedrag en nogstrengere austerity. Die leidt tot verder verkommeren.

Een aspect van de onoplosbare problemen die daardoor ontstaan zien we in Griekenland en de aanpak door de Europese Unie en die door het IMF.

Een controverse die gebaseerd is op de austerity, zuinigheid en vlijt, geschikt voor de noordelijke lidstaten door hun economische potentie waardoor een min of meer gezonde financiële staatspositie gepaard gaat met een hoge levensstandaard en relatief lage werkeloosheid. Investeringsruimte dus.

Vergelijk dat met de zuidelijke staten waar door de euro afgedwongen streven naar een financieel gezonde staat alleen te bereiken wordt geacht door een levensstandaard verlaging voor de bevolking die steeds groter wordt ondanks de kunstmatige steun van de ECB. En daardoor nemen de staatsinkomsten weer af door minder belastinginkomsten. Enzovoort

De feiten en de theorie verdragen elkaar niet maar de landen zitten met de onwrikbare band van de euro aan elkaar geklonken.

Hoe valt die steeds knellerende band te verbreken.

Alleen een duo geldsysteem zou devaluatie van een submunt ten opzichte van de euro mogelijk maken maar biedt geen uitkomst voor de 93% staatsschuld die de eurozone heeft verzameld met een maximum van meer dan 150% en een minimum van zo'n 20%.