Debat klimaatakkoord,

Stagnatie of Langzamer Groei, 

Schuld en Rente.

Er is maar al te veel te overpeinzen.

Er is een wirwar van door elkaar lopende elkaar kruisende en onderling beïnvloedende  ontwikkelingen.

Tezamen zullen zij een grote invloed hebben op de toekomst van de komende generaties.

Maar er is een gevaar dat teveel tunnelvisies en ideologieën en idealen het verband er  tussen zullen overschaduwen.

Als voorbeeld zie ik de controverse over de zeehonden opvang die geprofessionaliseerd zou worden.

De organisaties vinden dat er in de nieuwe opzet  te weinig aandacht is voor de belangen van zeehonden, zo lees ik.

Alleen door menselijk toedoen gewonde zeehonden zouden moeten worden geholpen.

En het gaat goed met het zeehonden bestand.

Maar dat was onaanvaardbaar voor de organisaties.

Voor de zeehonden moet alles wijken en dus stappen zij uit het overleg.        

En steeds wanneer ik hoor praten over onze normen en waarden en onze cultuur alsof die beide een eeuwige waarde hebben moet ik wat glimlachen.

Als ik die steeds heb zien veranderen sinds de tweede wereldoorlog weet ik dat zij even onderhevig aan ontwikkeling  zijn als de mens zelf.

                                                                                                                

Wie nog dacht dat de Centrale Banken geen invloed hebben op de aandelenkoersen verandert misschien nu toch van mening.

Onder de druk van teruglopende koersen en de problemen wereldwijd onder andere door de laatste verhoging van de FED rente tot 2.5% heeft de FED besloten het “tightenen”, dat is het verlagen van de FED balans door de opbrengst van aflopende door de FED als  QE opgekochte staatsobligaties niet opnieuw te beleggen (dus zoals de ECB wel gaat doen) maar die miljarden uit de geldcirculatie te halen, te verminderen.

Ook zal de FED andere effecten mee laten tellen bij de beoordeling of de rente verder verhoogd zal of kan worden, een voorzichtiger beleid dus.

Eigenlijk vreemd want de USA economie draait goed, de werkloosheid is ongekend laag, de inflatie niet te laag,  maar ik heb in mijn achterhoofd dat hier ook politieke achtergronden zijn.

Voor de USA handel is een lage rente, die de dollar niet te veel laat stijgen in waarde, gunstiger voor het terugdringen van het tekort op de handelsbalans,  bovendien moet, zo dacht ik, ongeveer 1 biljoen dollar extra door de staat worden geleend en een lagere rente is daarbij gunstiger voor de begroting.

Onmiddellijk reageerden de aandelenmarkten en de koersen begonnen weer te stijgen.

Wereldwijd, want ook in de eurozone is de wereldwijde vertraging van de groei (of het gevaar voor recessie, negatieve groei, krimp dus) te merken.

Kijk maar naar onderstaand PMI index overzicht.

Weliswaar blijft er voor de meeste landen nog groei (boven 50) maar die groei is wel afnemend.

De Europese Centrale Bank zal hier ongetwijfeld op moeten reageren hoewel zij toch nog steeds een losse, ruime politiek voeren: de bedragen voor afgeloste door de bank opgekochte  staatsleningen blijven in de circulatie, er worden waarschijnlijk nieuwe obligaties voor aangekocht en de rente blijft laag.

Sinds 2000 zijn de rentetarieven van de ECB gezakt van bijna 5% naar nu 0%. Zoals blijkt uit de volgende grafiek.

Het is duidelijk dat dat een grote invloed heeft op het rendement van spaargeld.

Wat de ECB als middelen bij groeiverlaging of recessie overblijft zijn nieuwe (of vervangende) langdurige leningen aan banken tegen een nul rente tarief (ltro) waardoor de banken ruimte krijgen om leningen te verstrekken tegen lage rente.

Of het schrikbeeld van negatieve rente waardoor spaarders en pensioenfondsen nog eens extra getroffen zouden worden.

Ik denk dat we nog nauwelijks van een open economie kunnen spreken, door de invloed van vooral de centrale banken met hun monetaire politiek lijkt het meer en meer een geleide economie te worden.

Maar de huidige situatie na vele jaren van geld creëren en renteverlagingen hebben naar mijn zeer persoonlijke mening niet veel economische zoden aan de dijk gezet.

De (wereld)economie kan de gevolgen van het (deels) stopzetten van QE en lage rente, dus het normaliseren van de economie, kennelijk niet opvangen en verlenging van de geldverruiming en goedkoop lenen lijkt noodzakelijk.

Natuurlijk spelen andere factoren mee zoals de wil van de USA hun handelsbalans die al decennia lang negatief is te verbeteren.

Maar de voornaamste elementen zijn de groeivertraging in China,  de dreigende voor zowel de EU als het VK, vijandige Brexit,  een minder grote geldvoorraad en  hogere rentetarieven, een gevolg van het verminderen van wat men stimulatie noemt maar in feite steun is door geld te creëren.

Met daarbij als bijwerking het vergroten van de al bestaande schuldenberg.

De schuld van de eurozone landen is in 2017 sinds het jaar 2000 meer dan verdubbeld (103%) in euro’s terwijl het GDP in euro’s met 67,8% is gestegen.

Zie de volgende plaatjes.

Daarbij moeten we, zo denk ik, tevens betrekken dat de ECB 2.55 biljoen euro’s heeft bijgedrukt om eurolanden  staatsobligaties op te kopen en zo de rentelast voor die euroschuld uiterst laag of zelfs negatief te maken en zo de economie nog meer heeft ondersteund.

Maar een staat kan volgens de MMT (Modern Monetary Theory) toch niet failliet gaan, want de staat (als die tenminste die bevoegdheid heeft, want die ligt nu in handen van de onafhankelijke centrale banken) kan ongelimiteerd geld bijdrukken.

Schrale troost want dan is er juist het gevaar van inflatie en hyperinflatie.

Dus een keus between the devil and the deep blue sea.

2018 was wat economische groei betreft al minder rooskleurig dan 2017 en de prognoses van IFM, OECD en voor de eurozone de EC voor 2019 zijn al enkele malen naar beneden bijgesteld.

Nu in januari 2019 is de groei prognose voor dit jaar voor de eurozone weer verder bijgesteld van 1.9% naar 1.3%, een daling van 0.6% en voor de EU als geheel van 1.9% naar 1.5% en voor 2020 voor de eurozone van 1.7% naar 1.6% en voor de EU van 1.8% naar 1.7%.

Ook voor 2018 zal de groei lager uitkomen dan in de prognoses.

De Global Manufacturing Index daalde voor januari 2019 naar 50.7 (december 51.7).

In de eurozone is de daling ook zichtbaar:

Nederland blijft het binnen de eurozone het best doen, Duitsland is een onverwachte daler.

De diesel problemen spelen daarbij ook een rol.

Dat de lasten voor de burger, nu de EU en ook de Nederlandse regering  de streefgetallen van het Parijse akkoord om de uitstoot van CO2 te verminderen en te neutraliseren heeft overgenomen, flink zullen stijgen is wel duidelijk.

Als voorbeeld de prijsstijging in Duitsland van de elektriciteitsprijs in het kader van de energiewende, met nu een belastingdeel ervan van meer dan 50% en zo de de hoogste prijs in de EU:

Die stijging van de elektriciteitsprijs is bovendien slechts een deel van de totale kosten.

In  ieder geval is er nu met het ontwerp klimaatakkoord door de politiek een knoop doorgehakt in de klimaat controverse tussen activisten en sceptici en zal de politiek  duidelijkheid moeten geven over de te nemen maatregelen.

Nu komt de discussie niet meer over “of” maar over “hoe”,  de discussie over de uitvoering van dat besluit, waarbij kernenergie kennelijk wordt uitgesloten.

In mijn vorige blog heb ik als mijn mening gegeven dat uiteindelijk de burgers de kosten zullen moeten dragen, de staatsinkomsten zijn immers het deel van het GDP dat door de overheid in zijn begroting via belastingen en heffingen wordt opgeëist, subsidies en belastingverlichting voor sectoren komen dus ten laste van de belastingbetaler.

Ook zal nog moeten worden besloten hoe de “backup” te regelen omdat er nog steeds geen oplossing is voor het opslaan van elektriciteit in de enorme mate die nodig is om periodes met te weinig wind en zon te overbruggen en hoe die backup te financieren.

Daar wordt in het ontwerp niet ingegaan.

Ook zal moeten worden nagegaan wat de rol van Nederland binnen de EU moet zijn bij de energie revolutie.

Dat is een politieke verantwoordelijkheid.

Als niet de andere EU leden soortgelijke maatregelen treffen als in het ontwerp akkoord aangegeven zal de Nederlandse concurrentiepositie en dus de economie daaronder lijden en zal bovendien het effect op de uitstoot in de wereld miniem zijn.

Hier is, naar mijn idee, het noodzakelijk dat de EU landen alle hetzelfde beleid voeren en soortgelijke maatregelen treffen en uitvoeren.

Dat dat overigens wereldwijd niet zal gebeuren en landen met de grootste uitstoot tot 2030 uitstel hebben is zeker.

Als ondernemingen om kosten redenen zouden uitwijken naar landen die minder maatregelen nemen zou dat de uitstoot slechts verplaatsen en niet verminderen.

Dan is het slechts symbool politiek met hoge kosten.

Wat die kosten betreft, de eurozone werkt nog steeds zakelijk gezien met verlies.

Natuurlijk zullen de grote investeringen nodig voor uitvoering van de vermindering van de CO2 uitstoot een flinke invloed hebben op de schuldontwikkeling.

Pas als er een behoorlijke groei is en een positieve begroting kan de enorme eurozone schuld worden verminderd.

De kans daarop is in 2018, na een veelbelovend 2017, niet aanwezig en bij een verder teruglopende groei, gezien de laatste  flink lagere prognoses, nog ver weg.

Tot nu toe is de eurozone begroting vrijwel altijd negatief geweest, een constant begrotingstekort d.w.z. er is steeds door de overheid meer uitgegeven dan binnenkwam.

Zie de volgende grafiek die de begroting van de eurozone en EU laat zien van 1999 tot 2017.

Want het is natuurlijk eenvoudig te zeggen dat pas bij een tekort van meer dan 3% de Europese Commissie zou moeten ingrijpen (hetgeen nog nooit, behalve bijna bij Italië) echt is gebeurd.

Maar elk begrotingstekort doet de schuld in euro’s toenemen.

Dat dat tekort te financieren viel is grotendeels te danken aan de lage rentestand door de ECB vastgesteld en doordat er voldoende kapitaal beschikbaar was uit de bijgedrukte 2.55 biljoen euro.

Door de lage rentestand en de achterblijvende loonontwikkelingen gepaard aan de lage financieringskosten voor het grote bedrijfsleven zijn daarbij  de verschillen tussen  arbeidsbeloning en kapitaalsvermeerdering, tussen lage inkomens  en hoge inkomens steeds toegenomen.

Bezie in dat licht de volgende grafiek die laat zien hoeveel gezinnen in de EU niet in staat zijn hun huis behoorlijk te verwarmen.

Afgezien van het feit dat dit weer de zeer grote koopkracht verschillen tussen de EU lidstaten toont is hierin eveneens te zien wie het meest zullen gaan lijden onder stijgende elektriciteitskosten.

Uiteraard zijn er inkomensgroepen voor wie die stijgende prijzen geen probleem zullen zijn.

Ik heb, cynisch gezien, de indruk dat de deelnemers aan het klimaatoverleg in 2015 in Parijs die juichten bij het tekenen ervan tot die groep zullen behoren.

Klimaatakkoord en zeehondenhulp zijn slechts onderdelen in een gecompliceerde wereld met talloze onderling afhankelijke vraagstukken.

Er komt  veel meer kijken voor het  zeker stellen van de wereld voor ons nageslacht.

Maar tunnelvisies en wegkijken zouden dat kunnen doen vergeten.

Maar zoals altijd en immer, dit zijn alleen maar de overpeinzingen van een volslagen leek op leeftijd die de  wereld in en na de tweede wereldoorlog zo drastisch heeft zien veranderen