Klaar of Niet Klaar voor de volgende ronde

Het was duidelijk dat de betrekkelijke rust van de vakanties een abrupt einde zou krijgen in de Europese Unie.

Niet alleen door komende Duitse verkiezingen, hervormingsplannen in Frankrijk en coalitieonderhandelingen in Nederland die juist een afwachtende sfeer scheppen.

Want pas als Macron slaagt in zijn hervormingen van het Franse arbeidsrecht en Merkel weer heerst in Duitslands met nu nog de vraag of dat samen met de socialisten of met de liberalen of met daarbij ook nog bijvoorbeeld de Groenen, kan er gehandeld worden want elke combinatie heeft zijn eigen prioriteiten die van invloed zijn op de toekomst van de EU en vooral de eurozone.

Maar op dat niveau tellen de Nederlandse coalitie onderhandelingen niet mee, die beperken zich tot brandende conflicten over leraren basis onderwijs salarissen.

Een veelvoud van problemen en ideeën komt snel opdagen binnen de EU en daarbuiten.

Het bizarre van één van deze problemen is dat hij veroorzaakt wordt door de opleving van de eurozone economie.

Er is nu eurozone wijd een, zij het bescheiden,  groei van het Gross Domestic Product, het BBP.

Wereldwijd is er eveneens een opleving, een groei groter dan die in de eurozone.

Het is dus geen geisoleerd eurozone verschijnsel.

Het lijkt erop dat de periode van recessie voorbij is en de prognoses zijn positief.

Voor mij als amateur bekijk ik nu op mijn manier hoe op die (cyclische) opleving wordt gerageerd.

In ieder geval voorzichtig, want er zijn nog veel problemen op te lossen waarvan een van de belangrijkste is de wereldschuldenberg die nog nooit zo groot is geweest als nu.

Het einde van de recessie en aantrekkende groei in de eurozone zou ertoe kunnen leiden dat de ECB het maandelijks opkopen van 60 miljard aan staatsobligaties gefinancierd met nieuw geschapen geld zou kunnen stoppen en de rente van negatief naar positief brengen.

Dat zou niet abrupt moeten gaan maar via een terugbrengen van de maandelijks bijgedrukte 60 miljard euro om geen schokeffect  teweeg te brengen.

Eind 2017 is het officiële einde van de overeengekomen QE periode.

Dat dan ook inderdaad een einde aan de QE zal komen gelooft vrijwel niemand.

Misschien een doorgaan met minder tientallen miljarden per maand en langzaam afbouwen.

Dat is echter nog niet zeker, Draghi heeft zich er nog niet over uitgesproken, wellicht dat hij dat wel zal doen in de september vergadering van het ECB bestuur.

Men zou voor doorgaan als reden kunnen opgeven dat de inflatie nog niet die heilige 2% heeft bereikt waarover ik in mijn vorige blog geschreven heb en ook dat er nog geen reële loonsverhogingen tot stand komen.

Maar voor de FED in de USA is dat geen bezwaar geweest.

De FED was al gestopt met de QE en heeft de rente al een keer verhoogd en mogelijk volgt dit jaar nog een tweede verhoging want de USA groei in het tweede kwartaal 2017 is bijgesteld van 2,6 naar 3%, een gunstige ontwikkeling.

De FED is zelfs bezig, zij het voorzichtig, het tijdens de QE bijgedrukte geld uit de circulatie te halen bij het vervallen van de opgekochte obligaties en de betaling ervan aan de FED.

Pas als die operatie is voltooid, en de balans van de FED het pré crisis peil weer heeft bereikt is de toestand genormaliseerd.

De ECB echter gaat in ieder geval, als ik de woorden van Draghi goed begrijp, de nieuw geschapen 2.2 biljoen van de QE niet uit de circulatie halen maar “herinvesteren”, d.w.z. bij het vervallen (en rollover) van obligaties het geld dat daarvoor binnenkomt niet uit de circulatie halen maar er wederom obligaties voor opkopen.

Dat wil dus zeggen dat de tijdens de QE meer dan 2.2 biljoen bijgedrukte euros op de balans van de ECB zouden blijven staan en de ECB dan  in feite ongeveer 25% van de eurozone staatsschuld in bezit heeft en houdt door van oude obligaties te incasseren en dat  geld dan weer te benutten om nieuwe obligaties op te kopen.

Een soort generale inruil aktie.

De ECB is daarmee dan de voornaamste schuldeiser van de eurozone, de eurolanden dus, geworden.

Men zou zich daarbij kunnen afvragen of dat wel de taak van de ECB zou zijn.

De toestand van voor de crisis wordt dus niet hersteld.

De ECB zou theoretisch oneindig lang op deze wijze kunnen blijven doorgaan en steeds vervallen obligaties omkopen voor nieuw uitgegeven obligaties en zo permanente schuldeiser van de eurozone landen zijn.

sinds 1999, invoer van de euro, is de balans van de ECB opgelopen van 800 miljard naar  3500 miljard en eind 2017 4000 miljard waarvan 2200 miljard leningen 

Dat de rente niet binnen afzienbare tijd verhoogd zou worden lijkt vast te staan.

Er moeten natuurlijk redenen zijn waarom de ECB een zo van de FED afwijkende politiek volgt.

Want het zal duidelijk zijn dat in deze tijd van globalisering de monetaire politiek een wereldomvattende uitwerking heeft en een wereldwijde afstemming nodig heeft.

De door de FED en ECB bijgedrukte gelden hebben hun weg over de gehele wereld gevonden en de 2.2 biljoen ECB euros zijn beslist niet voor het grootste deel in de eurozone economie geïnvesteerd maar door de internationale banken wereldwijd geinvesteerd.

De politiek van de centrale banken moet dus ook op elkaar worden afgestemd.

         

Met dat (cyclische) opleven van de eurozone economie komt dus ook de bewustwording dat het van de QE en negatieve rente afkomen misschien  wel even grote problemen met zich meebrengt is als het invoeren ervan in 2015 om de gevolgen van de Lehmann crisis het hoofd te bieden en de eurozone, zoals Draghi in  2012 zei, kost wat kost te redden.    

Problemen die voor een flink deel de (onbedoelde?) neveneffecten zijn van die QE en nul rente.

Allereerst natuurlijk de lage, negatieve en nul rente.

Die lage rente heeft staten en bedrijven en particulieren in staat gesteld tegen lage, vaak nul tarieven of zelfs negatieve rentetarieven (dus geld toekrijgen bij de lening) leningen af te sluiten die bij een normale rentestand onbetaalbaar zouden zijn geweest.

Dat heeft voor verreweg de meest eurolanden geleid tot torenhoge staatsschulden die ver uitgaan boven de 60% die toegestaan is volgens de Rule Of Law, het Verdrag van Maastricht en het Stabiliteits en Groei Pact.


____________________________________________________

erloop van de rente tarieven van de ECB van boven 4% in 2001 en 2008 naar 0. Vanaf de 2008 crisis aan is de lage rente politiek van de ECB goed zichtbaar

 ___________________________________________________________

De 10jaars rente voor leningen is abnormaal laag door het nul rente tarief beleid van de ECB.

Vergelijk de tarieven bij landen buiten de EU.

Zou de ECB het opkoopprogramma aflsuiten en geen obligatieaankopen meer verrichten dan zouden de tarieven marktconform omhoog schieten.

Datzelfde indien de ECB renteverhogingen zou doorvoeren.

Want marktconforme rentetarieven zouden anders bij het oversluiten van vervallen leningen de verschuldigde rente onbetaalbaar maken.

De eurolanden hebben overgrote schuldfinanciering gebruikt voor consumptieve doeleinden in plaats van investeringen.

Dat was alleen mogelijk door de steun hierbij door de ECB.

______________________________________________________________

___________________________________________________________

de staatschulden eurolanden 1999 (invoer euro), 2012 (herstel na Lehman crisis) en 2017. Het oplopen ervan van EU eis tot onhoudbaar is duidelijk in de getallen te zien, evenals de groeiende verschillen tussen de lidstaten

 __________________________________________________________

Dezelfde schuldfinanciering heeft het ook mogelijk gemaakt structurele hervormingen die anders noodzakelijk zouden zijn geweest om als land te overleven te ontgaan of uit te stellen.

Daardoor zijn deze landen in feite aangewezen op blijvende steun van de ECB om overeind te blijven.

De ECB kan deze steun dus niet stop zetten.

En ook de sterke lidstaten, die die steun niet nodig zouden hebben, profiteren ervan om extra te groeien waardoor de verschillen tussen de eurolanden onderling nog zijn toegenomen.

Wat voor de eurostaten geldt gaat evenzeer op voor het bedrijfsleven.

Bedrijven kunnen door lenen tegen nul tarief voort blijven bestaan ook al zijn ze niet normaal levensvatbaar.

Zij kunnen kostenloos kapitaal aantrekken waardoor ze kunnen blijven doorbestaan als zgn “zombie” bedrijven en door dit nul tarief kunnen ze concurreren met wel levensvatbare bedrijven.

Gaan de rentetarieven stijgen dan zullen ze over de kop gaan met alle gevolgen van dien voor de kredietverschaffers zoals de banken.

Grote bedrijven kunnen door het nul tarief kostenloos geld lenen om hun eigen aandelen terug te kopen, dus niet voor investeringen en innovatie maar om geen divident te hoeven uitkeren.

En dat alles officieel alleen maar om de inflatie nabij die vermaledijde 2% te krijgen.

Want dat is het enige doel van de QE en lage rente zoals de ECB herhaaldelijk heeft vermeld.

De andere gevolgen waren neveneffecten waar de ECB nauwelijks belangstelling voor leek te hebben.

Maar dat is de officiële kant.

In de praktijk was de QE en de nul en negatieve rente noodzakelijk om de eurozone in stand te houden, de zwakkere lidstaten voor omvallen te behoeden.

Het was een middel om de zwakke lidstaten de tijd te geven om door hervormingen genoeg eigen economisch potentiëel op te bouwen om aan de voorwaarden te gaan voldoen: op de duur 0,5% tekort (geen 3%!!!) en maximaal 60% schuld.

Maar paradoxaal heeft deze tijdoverbruggende hulp er toe geleid dat de dwingende noodzaak voor hervormingen verminderde en hervormingen dus uitbleven of tekort schoten zodat de zwakkere landen geen inhaalslag tot stand hebben gebracht en dat de sterkere landen er extra van hebben geprofiteerd zodat de verschillen nog groter zijn geworden.

Dat is het vraagstuk dat aangepakt zal moeten worden.

Zowel Duitsland als Frankrijk willen een verdere integratie van de eurozone.

Beide zijn voorstander van een Minister van Financiën voor de eurozone en een soort investeringsfonds.

Maar in Duitsland is Schauble altijd voorstander geweest van een overbrengen van de toezichthoudende taak van de Commissie naar één aparte Functionaris hiervoor die er op toeziet dat de lidstaten zich houden aan de regels (dus 3% en 60%) en ook ingrijpt bij afwijking ervan.

Dat zou, in mijn optiek, dan de functie zijn van die Minister van Eurozone Financiën.

Frankrijk (en de zuidelijke landen, naar ik meen), wil echter veel verder gaan.

Daar is het een Minister van Financiën met een eigen eurozone budget en investeringsfonds.

Het is de aloude botsing van inzichten.

Duitsland (en aanhang) dat vindt dat de eurolanden zelf hun zaken op orde moeten houden en zich dus moeten houden aan de verdragen en het uitgebreide S&G Pact en moeten hervormen om dat te verwezenlijken waarbij het ESM als noodfonds/investeringsfonds steun kan bieden onder gecontroleerde voorwaarden (zoals bij Portugal, Ierland en Griekenland is gebeurd).

Frankrijk (en de zuidelijke landen) zijn juist van mening zijn dat de austerity door verdragen en S&G Pact opgelegd hun de mogelijkheden hebben ontnomen door grotere leningen investeringen te kunnen plegen die door grotere groei de schulden houdbaarder zouden hebben gemaakt, d.w.z. percentagegewijs t.o.v. BBP doen krimpen (maar niet in euros).

Zij willen een constructie van grotere fiscale eenheid door dat Ministerie van Financiën en eigen budget en gezamenlijke schuld naast een Europees Investerings Fonds (zoals het IMF).

Dat eist wel nieuwe verdragen en een nieuw S&G Pact en hangt ook af van de samenstelling van de toekomstige regerings coalitie in Duitsland.

De hamvraag blijft of het bij het Franse scenario de zwakkere landen lukt zich zo te ontwikkelen dat zij zich kunnen meten met de sterke landen of dat in tegendeel de animo om impopulaire hervormingen door te voeren afneemt en de sterkere landen verzwakken omdat zij steeds de tekorten van de zwakkere landen zouden moeten aanvullen.

In feite de vraag of het hoe dan ook mogelijk is voor de zwakkere landen zich te ontwikkelen to het niveau van de sterkere lidstaten.

Of dat we ons moeten neerleggen bij de historische ervaring dat er altijd grote economische verschillen zijn geweest tussen de huidige eurolanden en dat die ook binnen elke vorm van eurozone zouden blijven bestaan.

Dat er een Noord Italië - Zuid Italië situatie wordt geschapen.

Maar dit zijn zoals altijd alleen maar de persoonlijke overpeinzingen van een belangstellende leek die mogelijk de zaken vanuit een te beperkt perspectief en inzicht in deze ingewikkelde materie beziet.

Volgende keer meer hierover.