De EU na de Brexit en na de 

Quantitative Easing

met een kleine toevoeging

Vorige keer heb ik de verschillende visies op de toekomst van de Europese Unie voor zover die in het openbaar herkenbaar waren geschetst.

Het scala tussen de Unie van Samenwerking van Zelfstandige Lidstaten en de Unie van het Centraal Gezag met Regionen.

Daarin speelt de euro naar mijn mening geen essentiële rol.

Het voordeel dat je in alle 18 landen met dezelfde munt kunt betalen is in deze tijd van debit en credit cards en electronic money  totaal achterhaald.

In de USA betaal ik even gemakkelijk met mijn kaart als in Frankrijk.

Maar ik wil hiermee wel zeggen dat naar mijn mening een Europese Unie zonder een enkele eigen munt zeker even goed of zelfs beter kan functionneren als met een enkele eigen munt.

Het bewijs daarvoor levert de EU zoals hij nu is.

Achttien lidstaten hebben de euro aanvaard.

Die achttien vormen geen homogene maar een heterogene groep.

Er wordt door de Europese Centrale Bank een monetaire politiek gevoerd die niet afgestemd is op de afzonderlijke euro lidstaten maar op een niet bestaande abstractie ervan.

De lidstaten verschillen economisch en financiëel steeds sterker van elkaar inplaats van naar elkaar toe te groeien zoals de gedachte achter de euro moet zijn geweest.

Elke monetaire politiek is derhalve nimmer optimaal of zelfs geschikt voor alle eurolanden.

Nu is die politiek, in mijn amateuristische visie, sterk gericht op de zwakkere landen die zonder die politiek, alweer volgens mijn leken inzicht, niet economisch en financiëel met de euro zouden kunnen voortbestaan.

Logisch, want de sterkere economieën hebben die enorme financiële stimulans niet nodig maar kunnen op eigen kracht vooruit komen.

Helaas is een bijverschijnsel van die algemene monetaire politiek dat de sterke landen er het meeste voordeel uit putten en dat daardoor de verschillen tussen de zwakke en sterke eurolanden in plaats van kleiner juist groter worden.

Die mening baseer ik op de financiële en economische gegevens van BBP, groei, deficit/surplus, schuldpercentage, werkloosheid, lonen van de eurolanden.

De overige EU landen scoren zeker niet minder dan de eurolanden.

Ook al hebben sommige ervan een lagere levensstandaard dan de meeste eurolanden.

Hun grote voordeel is dat de monetaire politiek op het land zelf kan worden gebaseerd en niet op een abstractie.

Daarbij teken ik aan dat een gezonde toestand van de staat niet alles zegt over de toestand van de bevolking.

Zelfs in Duitsland, de koploper van de eurozone, is teveel armoede, zelfs in work poverty.

Want het is de bevolking die het BBP moeten delen met de staat en de staat bepaalt haar inkomen door belastingen en heffingen van de bevolking.

Om aan de eurozone eisen te voldoen van deficit en schuld kan dat op twee manieren, door economische groei door structurele hervormingen van de bureuacratie of door lastenverhoging voor de bevolking desnoods gekoppeld aan loons en uitkerings verlagingen.

Dat laatste is in de praktijk simpler te realiseren dan het eerste.

Maar op de duur is dat het slachten van de kip die de eieren legt.

De Lehman crisis mede veroorzaakt door de ongeremde derivaten handel en sub prime hypotheken die de bankenwereld aan het wankelen bracht waardoor deze door staatssteun op de been moest worden gehouden en de erop volgende wereldrecessie hebben de Centrale Banken van vooral Japan, de USA en de eurozone ertoe gebracht fors in te grijpen, met onorthodoxe maatregelen zoals zij het noemden.

Met het verschil dat de USA een politieke Unie is, Japan een enkel zelfstandig land terwijl de eurozone een combinatie is van achttien economisch en fiscaal verschillende en zelfstandige landen.

Maar extra geld drukken en in de economie pompen en rente tarieven  bepalen om de economie te beïnvloeden  is, dacht ik,  niet zo’n onorthodoxe techniek.

Wat wel onorthodox is de tijdsduur en omvang van dat geld bijdrukken en in omloop brengen en de rente zelfs tot negatief terugbrengen.

Want het moet logisch gedacht onmogelijk zijn om ongestraft door de echte economie onophoudelijk geld bij te kunnen drukken en daar waardepapieren voor op te kopen zonder dat geld zijn waarde te ontnemen.

Evenzeer moet logisch gezien als shocktherapie een massa geld in de echte economie pompen om er een korte sterke stimulans  aan te geven positief voor die economie kan uitpakken om zich verder zelfstandig te ontwikkelen.

Een paardemiddel waarbij de dosering het verschil tussen slagen en falen kan zijn.

Wat ook onorthodox is dat niemand nu met zekerheid kan zeggen dat de Eurozone, Amerikaanse en Japanse economie erdoor gered is of tot groter bloei gekomen.

Wel kun je zeggen dat bijvoorbeeld in de Europese Unie de lidstaten met eigen munt die niet onder de ECB vallen en dus zelf hun monetaire beleid hebben kunnen bepalen het economisch beslist niet slechter doen dan de eurozone landen.

Wat zeker onorthodox is, of liever gezegd buiten de leer vallend, is dat het grote doel van deze tweezijdige aanpak, het doen stijgen van de inflatie tot 2%, wel steeds is aangekondigd maar nog steeds niet bereikt is.

Die 2% is trouwens ook niet het echte doel van deze langdurige monetaire politiek maar het doel voor de Europese Centrale Bank is de Prijsstabiliteit en voor de Amerikaanse FED daarnaast de omvang van de werkloosheid.

De Bank van Japan heeft deze 2% doelstelling in feite al opgegeven en streeft nu naar het blijvend laag houden van de rente op obligaties.

Of jaarlijks stijgende prijzen met 2% wijzen op prijsstabiliteit valt ook te betwijfelen vind ik vanuit mijn amateuristisch oogpunt tenzij tezelfdertijd de inkomens ook met die twee procent zouden stijgen zodat het evenwicht prijzen en inkomens bewaard zouden blijven.

Dan houd je stabiliteit in de prijzen.

Maar dan is die inflatie zinloos.

Dat die 2% prijsstijging trouwens zou leiden tot meer aankopen uit vrees dat die prijzen het jaar daarop weer 2% hoger zouden zijn stuit op het begrip koopkracht, oftewel je kunt niet meer uitgeven dan je verdient  tenzij, en dan komt een belangrijk punt, je geld gaat lenen en dus een schuld aangaat.

Daar komt dan die lage rente om de hoek kijken.

Want een lage rente maakt lenen aantrekkelijker en aanlokkelijker en betaalbaarder.

Dat geldt niet alleen voor particulieren maar evenzeer voor bedrijven en overheden.

Daaraan moet het bijdrukken van vele biljoenen aan geld en het daarmee aankopen van waardepapieren in handen van banken gekoppeld worden.

Een overvloed van nieuw geld in die banken die dat moeten investeren want voor de eurozone bijvoorbeeld geldt een strafheffing als de banken dat geld bij de centrale bank deponeren.

Banken die hun nieuwe geld moeten investeeren, uitlenen dus, wellicht tegen groter risico dan voorheen, tegen een rente die uiterst laag is.

Een situatie dus die schuld aangaan gemakkelijk, en mogelijk te gemakkelijk, maakt.

Wat daarbij komt is dat door deze lage rente en dus goedkoop geld bedrijven die anders niet levensvatbaar zouden zijn geweest toch in stand gehouden werden, vaak ten nadele van andere wel levensvatbare of innovatieve bedrijven.

Bij een oplopende rente zullen de banken die aan deze bedrijven geld hebben geleend niet alleen problemen krijgen bij de rente inning maar ook de lening niet afgelost zullen krijgen.

Daarmee zal het toch al hoge aantal bad debts (NPL) voor banken nog toenemen.

De totale wereldschuld (particulieren, bedrijven, overheden) is dan ook door deze lage rentelasten  toegenomen tot een historisch hoogtepunt:

Schuld heeft twee aspecten: aflossen en rentebetaling.

Aflossen is in feite onbelangrijk zolang de rente op de schuld kan worden opgebracht.

In dat geval kan men de schuld steeds bij vervallen opnieuw afsluiten.

Pas indien de rentelast onhoudbaar wordt en aflossen onmogelijk is Leiden in last.

Dat gebeurt als er nu aan de uiterst lage rente een einde komt door renteverhogingen.

Dan is het houdbaarheids keerpunt, oftewel tipping point, snel bereikt en wordt de schuld een ondragelijke last.

Een tweede aspect is dat door dat bijdrukken van nieuw geld en opkopen van waardepapieren de balansen van de Centrale Banken steeds verder omhoog worden gestuwd zoals blijkt uit het volgende staatje. Dat schept eveneens een uitzonderlijke onnatuurlijke situatie.

-------------------------------------------------------------

Bedrijven investeren echter alleen maar als er rendement op die investeringen in het vooruitzicht ligt.

Natuurlijk kunnen zij goedkope leningen gebruiken om de eigen kapitaalpositie te versterken door met dat goedkope leengeld aandelen terug te kopen.

Misschien zelfs om er divident mee te betalen als dat economisch voordeliger is.

Maar de investeringsdrift ligt in een periode van economische problemen, secular stagnation zoals sommige economen het noemen, niet zo groot.

Maar de banken moeten dat geld ergens in investeren.

De aankoop van assets in allerlei vormen.

Onroerend goed, aandelen.

Het is overduidelijk dat de hoge beurskoersen niet geheel gebaseerd zijn op de intrinsieke of verdienwaarde van de bedrijven maar zeker ook op de monetaire politiek van de Centrale Banken.

Zolang die rente laag blijft en de geldstroom droogt niet op gaat dat door.

Maar eens zal daar een einde aan moeten komen en dan moet blijken in hoeverre er bubbels, luchtbellen, zijn veroorzaakt door de overvloed van geld en de lage rente.

Zolang de centrale banken die lage rente en geldproductie nodig achtten voor de economie waren er geen problemen.

Doorgaan was (en is) het devies.

Maar er is een ommezwaai gekomen in de wereldeconomie. Perioden van recessie worden altijd afgewisseld met perioden van economische bloei.

Of dat nu is door die monetaire politiek of niet doet niet ter zake maar wel dat nu die periode van secular stagnation doorbroken lijkt te worden door grotere economische bedrijvigheid en groei waardoor het de vraag is of die losse monetaire politiek van de Centrale Banken moet worden voortgezet of afgebouwd.

Dat is de eerste vraag omiddellijk gevolgd door en  hoe dan afgebouwd.

Want die losse politiek is zoals uit de twee bijgaande tabellen blijkt niet zonder gevolgen gebleven.

De wereldschuld van 217 biljoen dollars, 327% van het wereld GDP.

De door de centrale banken geschapen geld golf die nu op hun balansen staat.

Die wereldschuld moet houdbaar blijven en tot normale proporties terugkeren.

De balans van de centrale banken moet krimpen tot het niveau van voor de crisis.

Dat zijn de naweeën van de losse monetaire QE en rente.

Dat de recessie blijkbaar voorbij is en de economie sneller groeit is slechts één factor.

Is het middel niet erger dan de kwaal geweest?

Japan heeft dat 2% inflatiedoel al laten schieten en mikt nu op het houdbaar houden van de yield (rente) op obligaties.

Japan gaat dus (noodgedwongen?) door met de volledige QE maar met een ander doel voor ogen.

De FED was al gestopt met het drukken van extra geld, heeft de rente reeds enkele malen verhoogd, zij het met zeer kleine stapjes, en begint binnenkort, ook voorzichtig, met het krimpen van de balans, dat wil zeggen het geld dat voor vervallen obligaties binnenkomt wordt niet opnieuw geinvesteerd in nieuwe obligaties, zoals nu, maar aan de circulatie onttrokken, dus vernietigd.

Dat alles met een behoedzame blik op hoe de economie erop reageert.

Wat de ECB van plan is weet waarschijnljk alleen Draghi en zijn kring van confidanten, zijn executive board.

Missschien dat er in de oktober bijeenkomst enige klaarheid komt.

Dat voor de ECB door de combinatie van zwakke eurolanden en sterke eurolanden de zaak gecompliceerd ligt is duidelijk.

In ieder geval zal de rente (misschien wel tot een zeer, zeer lange tijd) laag moeten blijven om de excessief hoge schulden houdbaar te maken.

Ook heeft Draghi duidelijk gemeld dat de gelden van vervallen obligaties weer zullen worden gebruikt om nieuwe obligaties op te kopen.

De balans van de ECB zal dus niet krimpen.

En, zolang zo’n 30% van de schulden van de eurolanden (het huidige maximum) op de balans van de ECB zou blijven staan in de vorm van opgekochte staatsobligaties zijn deze schulden, zoals ik het misschien kan zeggen, geneutraliseerd.

Geen andere schuldeiser  kan ze opeisen.

En wellicht kan dat percentage van 30% nog verder worden opgevoerd.

Want het begrip prijsstabiliteit bewaken kan zeer ruim worden uitgelegd.

Om met een politieke noot de eindigen, de uitslag van de Duitse bondsdag verkiezingen vandaag zal zeer belangrijk zijn voor de toekomst van de eurozone en de Europese Unie.

De EU politiek van Duitsland zal sterk afhangen van de te vormen coalitie.

De Afd bevindt zich in een slechtere positie dan de PVV na de Nederlandse verkiezingen.

De PVV was de tweede grootste partij, de Afd de derde maar de PVV werd toch uitgesloten.

Merkel zal moeten regeren met de liberalen  in plaats van de socialisten die de oppositie verkiezen.

Maar dan komt zij nog zetels tekort.

Wat zal het worden?

Naar alle waarschijnlijkheid de Groenen en niet de Afd, die 12.6% scoorde.

Net als in Nederland een manke meerderheid.

De stemmen verliezende SPD (maar ook de CDU/CSU hebben een enorme klap gekregen) wil in de oppositie.
Maar in de politiek is alles tijdelijk en de europhile SPD zou in een regering met de CDU/CSU veel meer macht hebben om de Macron EU agenda te steunen en uit te voeren dan ze in de oppositie zouden hebben.
Wil Merkel  de kant op gaan van Macron met zijn EU hervormingsplannen en de fiscale eurozone met apart budget?
Dan is een coalitie met de SPD met een comfortabele meerderheid in de de Bondsdag daarvoor de beste garantie.
De CSU zal hier echter beslist geen voorstander van zijn.
Maar Merkel wil ook met de SPD praten.
Het worden roerige tijden. 

En, tenslotte, alles wat ik denk en hier schrijf, zijn alleen maar mijn eigen leken gedachten, niet gesteund door de uitkomsten van de berekeningen van allerlei uiterst gecompliceerde rekenmodellen.

.