Inflatie en Stimuleren

Quantitative Easing 

Beginnen is gemakkelijk maar

Stoppen kan misschien niet meer.

De EU staat voor globalisering, de USA, althans Trump, voor protectionisme. Globalisering is niet nieuw, reeds in de oudheid was er een levendige handel tussen bijvoorbeeld Cornwall en Noord Afrika. Handel is altijd grensoverschrijdend geweest en piraten ook om de handelsschepen te beroven van hun globale kostbare waar. Portugal, Engeland en Nederland vochten bloedige handelsoorlogen op zee uit.

In feite is vanuit mijn amateuristische gezichtspunt wat wij globalisering noemen een vorm van protectionisme. Door globale handelsverdragen (en associatieverdragen) te sluiten nemen wij bepaalde landen of groepen landen op in ons handelscircuit onder gunstige voorwaarden voor beide partijen en sluiten daarbij alle andere landen hiervan uit. Voordelen voor de deelnemers, hogere lasten voor de niet deelnemers.

Zie de EU met haar “single market” en nu Groot Brittanniê, tot nu toe nog steeds deelnemer erin maar als het uittreden voltooid is een uitgeslotene. Zie dan hoe er nu onderhandeld moet worden over eventuele nieuwe voorwaarden voor het UK voor de handel met de EU en omgekeerd voor die toekomst. Puur protectionisme van die “single market”.

Ware globalisering zou zijn geen enkele handelsbelemmering tussen de landen van de wereld en dus pure concurrentie op prijs en kwaliteit. Net zoals velen de nationaliteiten verwerpen en wereldburgers willen zijn zonder grensbeperkingen. Geen landbewoners meer maar wereldbewoners. Beide misschien ideologisch prachtig maar pragmatisch uitgesloten. Zwart wit bestaat niet, in alles moet een werkbare en houdbare tussenvorm worden nagestreefd. Dat is nu het geval in de EU, hoewel ook daar in beperkte mate.

 Het is vakantietijd, massa’s mensen verplaatsen zich van zuid naar noord, oost naar west en omgekeerd. Dat wil zeggen de massa’s die zich dat veroorloven kunnen. Want naast de zeg zestig procent van de EU bevolking die zich dat kan veroorloven is er  minstens 30% die dat niet kan. Maar die zijn onzichtbaar.

In Italië bijvoorbeeld zijn het niet alleen de banken die lijden onder een overmaat van slechte leningen, waar de belastingbetaler voor opdraait in plaats van de bankeigenaren, maar is de armoede bijna verdrievoudigd in de laatste tien jaar.
Zelfs de inwork poverty in de eurozone neemt toe omdat de lonen sinds lang al niet meer de inflatie bijhouden zodat de koopkracht daalt bij vooral sterk stijgende energieprijzen die voor steeds grotere groepen onbetaalbaar worden.
De inflatie, die bijna 2% die door de Centrale Banken wordt gezien als de heilige graal voor de economische groei,  maar wereldwijd weigert gehoor te geven aan de pogingen van de Centrale Banken om hem te dwingen die waarde te bereiken.

En in landen waar er veel inflatie is deugt de economie van geen kanten.

En is een inflatie van 2% inderdaad een must voor een goed lopende economie. Het is geen 1+1=2 maar een soort axioma.

Wat wel zeker is, dat de loonsverhogingen geen volledige compensatie voor die inflatie zijn geweest en dat daardoor de koopkracht achterop is geraakt.

De ECB roept nu op tot loonsverhogingen die de inflatie zouden aanjagen, maar de bittere werkelijkheid is dat in de zwakkere eurozone landen juist loonsverlagingen zijn doorgevoerd om de concurrentiepositie van die landen binnen de eurozone te verbeteren. Want ook in de EU is er concurrentie om het aandeel van elke lidstaat in het Bruto Binnenland Product, het Gross Domestic Product van de gehele EU te vergroten. Vergroten door één land is dan verlagen voor een ander. Dat geldt in nog sterkere mate voor de eurozone, de door de euro aan elkaar vastgeklonken landen.

En in de sterke eurolanden is geen ECB stimulering, of liever gezegd redding, nodig.

Voor een leek, een amateur, is het moeilijk het rationele van al die wat de ECB stimulering noemt te begrijpen. Maar als leek zie je ook de feiten en trekt daaruit je eigen conclusies.

Je ziet dat, terwijl de economie zijn eigen pad trekt, terwijl het in de EU landen die niet door de ECB gesteund worden beter gaat dan in de zwakke eurolanden, de effecten beurzen aan de lippen van de Centrale Banken hangen en negatief reageren op elke indicatie dat die extra geldproductie zou kunnen verminderen en opdrogen.

In plaats dat de effectenbeurzen voornamelijk door de economie zouden worden gestuurd, door het rendement van de ondernemingen, worden ze door de monetaire politiek van de Centrale Banken gestuurd en beïnvloeden op hun beurt weer duidelijk deze CB politiek  gezien de prudentie waarmee de Centrale Banken spreken en handelen om de beurzen niet te laten schrikken of zelfs volgens sommige analisten te laten instorten. Dat was onmiddellijk te zien na de woorden van Draghi in Portugal waaruit zou hebben kunnen worden uitgelegd dat de ECB de QE zou gaan verminderen, waardoor de ECB snel die indruk moest wegnemen om de ontstane onrust te bezweren.

Die steun of stimulering  gaat niet om onbeduidende bedragen maar in de eurozone over minstens 2,2 biljoen euro en één biljoen euro is duizend miljard euro. Astronomische bedragen voor een amateur maar gewoon stimulering voor een centrale bank.

De ECB ziet ondanks die 1,5983 biljoen euro tot nu toe daartoe bijgedrukt door de bank om staatsobligaties en andere waardepapieren op te kopen en leningen met lage of negatieve rente te verschaffen aan banken en grote ondernemingen, die 2% inflatie steeds opnieuw verder in de toekomst verdwijnen (of misschien zelfs in het niet). Na een kleine kortstondige stijging nu weer zelfs weer gedaald tot 1,3%.

En dit bijdrukken gaat minstens door tot eind 2017 als een bedrag van meer dan 2,2 biljoen euro is bereikt en zal daarna, indien de ECB dat nodig acht nog worden voortgezet. Maar geld kun je niet oneindig blijven bijdrukken al koop je er waardepapieren voor terug waarvan de waarde bepaald moet zijn door de wetenschap dat die waarde blijvend is. Maar is die zekerheid er wel bij de obligaties van de eurolanden met een schuld van op het ogenblik 89,5% van het totale eurozone Gross Domestic Product, maar dan wel met daarbinnen landen met een staatsschuld van 176,2% of 134,7% of 130% en andere met boven de 90%.

Wat zouden die obligaties waard zijn zonder de rugdekking van de ECB, dus als de QE afgelopen is en, wat dan toch ook moet volgen, (zoals de FED reeds voorzichtig van plan is "relatively soon", bv a.s. september  te gaan doen) de ECB vervolgens de bijgedrukte gelden gaat vernietigen (dus uit de circulatie  halen) bij het vervallen van de obligatielooptijd van de ervoor gekochte obligaties, want die moeten dan aan de ECB worden uitbetaald.

Dan zouden  door de eurolanden nieuwe obligatieleningen moeten worden afgesloten tegen de markt rente tarieven en kijk naar de historie, die zullen  veel en veel hoger zijn dan de door de ECB steun veroorzaakte uiterst lage rentetarieven voor landen in het opkoopprogramma. Want de schulden blijven en nemen nog steeds toe.

De ECB heeft dan ook al aangekondigd dat die binnenkomende bedragen niet uit de circulatie worden gehaald maar weer geïnvesteerd, dat wil zeggen dat er, naar mijn mening,  voor die meer dan 2,2 biljoen euros opnieuw eurolanden obligaties worden opgekocht als oude leningen moeten worden afgelost en vervangen door nieuwe leningen.

Dat komt erop neer dat de ECB dan in feite zo’n 30% van de schulden van de eurolanden in bezit houdt, als ik de cijfers moet vertrouwen.

En hoewel de prognose voor de groei dit jaar is verhoogd tot 1,9% en in het eerste kwartaal 0,6% bedraagt en de prognose voor het deficit terugloopt naar 0,9%, (maar zal die prognose inderdaad uitkomen, er zijn landen die zelfs meer dan 3% deficit houden) is dat lang niet voldoende om de schulden te doen teruglopen. Dat gebeurt pas als er geen begrotingstekort is maar een begrotingsoverschot. Elk begrotingstekort doet de schuld in euros toenemen. En aflossen vindt ook plaats in euros.

Dus met die toch magere groei (ondanks al die stimulering) en het doorgaan met een begrotingstekort, schiet de eurozone niet veel op.

Als noodmaatregel dan alles op een hoop gooien door een eigen euro minister van financiën en fiscaal europarlement  doet niets af aan die 89,5% schuld en de magere groei. Maar doet wel de nu bestaande noodzaak voor zwakke eurolanden te hervormen afnemen, want het geld komt dan toch wel binnen, zoals nu door meer schuld maken omdat de rente zo laag is en geld dus goedkoop. Tot de renteverhoging doorzet.           

Elke kleine zakenman weet dat meer uitgeven dan er binnenkomt de garantie van faillissement inhoudt. De ouderen onder ons kennen nog het gezegde, de tering naar de nering zetten, dat is het behoud van de zaak. Ook voor landen geldt dat, vooral voor landen die niet kunnen devalueren (=het verlies afschuiven op andere landen) omdat ze binnen een muntunie zitten.  Die mogelijkheid moet hun via een andere weg (dubbele currency bijvoorbeeld) worden geboden. Dan kunnen zij op eigen kracht uit het dal proberen te kruipen.

Maar zoals ik altijd met nadruk zeg, dit zijn alleen maar de overpeinzingen van een amateur, niet van een theoretisch geschoolde econoom.

Money, Money

en de ECB boom waar dat geld aan groeit.

Nauwelijks begint de toekomstige bankenunie vorm te krijgen of er wordt alweer van de regels afgeweken, via een ontsnappingsclausule. Maar zeer ongeloofwaardig. Twee Italiaanse banken zijn door de ECB als niet levensvatbaar verklaard en moeten dus volgens de nieuwe regels worden afgebouwd. De aandeelhouders en schuldeisers moeten betalen en de belastingbetaler niet. Helaas bouwt Italië, tegen de bankenunie regels in, de banken af volgens het Italiaans recht en steekt de Italiaanse staat en dus de belastingbetaler (en dus de eurozone) er 17 miljard euro in om de eigenaren te beschermen. Zo wordt de geloofwaardigheid van de bankenunie bij de eerste de beste crisis al aangetast. Vooral Duitsland is zeer verontwaardigd, maar daar koop je niet veel voor. De Europese Commissie heeft kennelijk toestemming gegeven, want anders zou het niet zo hebben kunnen gebeuren. Een puur politieke beslissing. En in feite de doodsteek voor de bankenunie, want wie vertrouwt die nu nog.

Austerity is een vies woord geworden. Volgens de zuidelijke landen en Frankrijk heeft austerity deze landen de mogelijkheid ontnomen door met een lossere financiële politiek (dus nog meer lenen dan nu) investeringen te plegen waardoor er snelle economische groei zou zijn ontstaan die de rampzalig hoge staatsschulden van die landen tot een redelijk niveau zou doen dalen, dus tot die EU voorgeschreven  60%.

Een Oxford werkgroep komt tot de conclusie : Vergeet die austerity maar, en de groep zegent een fiscaal feest, een nieuwe risico analyse van de staatschulden geeft aan dat er ruimte genoeg is voor nog meer staatsuitgaven en dus schulden.

Maar het stuk eindigt met: Er zijn echter gevaren, het voornaamste is wanneer de centrale banken tenslotte hun balans zullen opschonen, dan wordt de risico analyse minder gunstig, maar dat zal nog lange tijd duren, met misschien de USA als uitzondering.

En ja, dat gebeurt nu juist, de FED verhoogt niet alleen stapsgewijs de rente maar is ook overgegaan tot het geleidelijk uit de circulatie halen van het extra gedrukte geld bij het vervallen van de ermee gekochte obligaties.  Een volgens sommige economen riskante operatie die de economie sterk zou kunnen schaden. There is the rub.

En de BIS (de bank der banken) en de Duitse Bundesbank dringen er ook bij de ECB op aan de losse geldpolitiek te verscherpen nu de economie aantrekt.

Maar, zo geloof ik als amateur, dat dat juist het gevaar is dat de Oxford groep zo nonchalant aanroert:  de eurozone is aan de ECB steun verslaafd geraakt en afkicken is riskant.

En dan ook nog, zoals sommige economen nu zeggen, welke austerity?  Want ondanks die austerity, die zuinigheid en vlijt, zijn de staatsschulden in de eurozone tot boven de 90% gestegen. Een austerity die schulden veroorzaakt tot zelfs meer dan 130% van het GDP kan toch moeilijk die naam dragen.

Die austerity bestaat immers alleen in theorie, zoals zoveel in de Europese Unie. Vanaf het prille begin heeft geen land zich er aan behoeven te houden, Duitsland en Frankrijk gaven in 2003 al het goede voorbeeld door de 3% begrotingstekort grens ongestraft te overschrijden. In allerlei verdragen en pacten kan men dan theoretisch de teugels strakker aanhalen maar de praktijk ging ongestoord door.

En we moeten niet vergeten dat elk begrotingstekort, en dus zeker 3% toegestaan tekort, jaar na jaar de staatsschuld in euros met dat percentage doet toenemen, cumulatief. Dat straffeloze tekort heeft in de eurozone als geheel de staatsschuld tot boven de 90% gejaagd en die schuld neemt nog elk jaar in euros behoorlijk toe. Die 90% is bovendien bedrieglijk omdat er verschillen zijn tussen de landen van 130% tot minder dan 60%.

Hetzelfde geldt voor de begrotingstekorten.

Kijk maar naar de tabellen in mijn vorige blogs.

De noordelijke landen wijten dit alles grotendeels aan een zuidelijke onwil om economische hervormingen door te voeren zoals zij zelf deden en doen. De zuidelijke landen verwijten de noordelijke landen op hun beurt dat zij door die austerity zich niet economisch hebben kunnen ontplooien.

Ik denk op mijn amateuristische niet door theorieën en modellen geabstraheerde  manier dat de oorzaak simpelweg is dat landen die zo sterk verschillen in economische potentie en cultuur, zoals allang voor de invoering van de euro bekend was, nooit in een en dezelfde munt met een en dezelfde fiscale grensregels terecht hadden mogen komen.

Maar ideologie en economie zijn slechte bedgenoten. En de ideologie  was en is “the ever closer union” waarbij men vergat dat die ook het effect van een wurgslang zou kunnen hebben. We hebben het steeds over diversiteit behalve als  het over die ever closer union gaat, dan wordt het eenheidsworst.

Het is het alleen maar doordat de ECB per maand 60 miljard nieuwe euros in de economie  blijft pompen (of liever gezegd grotendeeels in de effecten beurzen) en dat door die enorme geldtoevoer (die grotendeels  naar buiten de eurozone verdwijnt, want de investeringslust binnen de eurozone is niet bepaald overdonderend groot) de rentetarieven (ook een kwestie van vraag en aanbod) dermate laag zijn dat de eurolanden deze lage rente kunnen opbrengen en er soms nog door de negatieve rente op verdienen.

Ook het bedrijfsleven kan profiteren van leningen tegen soms negatieve rente, dus geld toe.

Natuurlijk groeit daardoor de economie in de eurozone, zij het met grote verschillen tussen de eurolanden, maar het is schuld gefinancierde groei, en gezien de enorme ECB stimulering ook geen bijster sterke groei.

De ECB is overigens door haar opkooppolitiek de grootste schuldeiser van de eurozone geworden en haar vorderingen op de lidstaten nemen nog steeds met 60 miljard euro per maand toe…..

Wat de situatie nog nijpender maakt is dat de Amerikaanse FED niet alleen gestopt is met het bijdrukken van geld maar nu ook begint met het uit de circulatie halen van dat eerder bijgedrukte geld bij het vervallen van de ermee gekochte obligaties zodat de balans van de FED, opgezwollen door het vele bijdrukken, weer normalere proporties kan aannemen.

Volgens velen een gedurfde operatie, maar volledig in tegenstelling tot wat de ECB doet. Want die gaat het geld dat vrijkomt bij het vervallen van de door de ECB gekochte obligaties weer gebruiken voor nieuwe aankopen van staatsleningen.

En wanneer het bijdrukken van geld om staatsobligaties tweedehands op te kopen zal stoppen hangt ook nog in het luchtledige.

En vast staat dat, in tegenstelling tot wat de FED aan het doen is, de ECB rentetarieven niet binnen afzienbare tijd zullen gaan stijgen.

Die twee zaken ondanks de grotere economische groei in de eurozone.

Want een krimpende geldmarkt, en daardoor stijgende rentetarieven, of een verhoging van de rentetarieven door de ECB zelf, zou nieuwe leningen voor de eurolidstaten veel te duur maken. En elk jaar vervallen er oude leningen en moeten nieuwe worden afgesloten.

Kijk naar Griekenland dat er reikhalzend naar uitziet dat het weer wordt opgenomen in het opkoopbeleid van de ECB en daardoor weer op de kapitaalmarkt zal kunnen gaan lenen tegen onnatuurlijk lage tarieven.

Want nu is dat lenen uitgesloten door de hogere rentetarieven die Griekenland  zonder die opkooppolitiek zou moeten betalen.

Zonder opkoopbeleid van de ECB zouden die veel hogere tarieven ook voor de meeste andere eurolanden gelden gezien de enorme schuldengrootte die ze al (na zeventien jaar euro) hebben opgebouwd en ook niet op te brengen zijn.

Het is niet voor niets dat de EU nu overweegt het ESM (Europese Stabiliteits Mechanisme), oorspronkelijk bedoeld als noodhulp voor landen die tijdelijk in liquiditeitsproblemen waren verzeild om het verbod van directe onderlinge financiële hulp in het verdrag van Lissabon opgenomen te  ontlopen) om te bouwen tot een Eurozone investeringsfonds,  zodat die bedragen niet bij de schulden van de eurolanden kunnen worden opgeteld.  Ook het Junkers Investeringsfonds wordt daartoe opgetuigd naast de al bestaande Europese Investerings  Bank.

Nadat dus het verdrag van Lissabon, het Stabiliteits en Groei Pact en de erop volgde sixpacks en wat dies meer zij niets hebben uitgehaald, dreigt nu, nadat ook de stimulering door de ECB kennelijk niet de gewenste uitwerking heeft zoals ik al een aantal malen heb vermeld,  als tovermiddel de verdere integratie van de eurozone te worden aangepakt, met eurozone minister van Financiën en Eurozone financieel parlement en gemeenschappelijk budget en schulddeling.

Eerlijk alles delen en dat zou dan de structurele, op economische verschillende mogelijkheden gebaseerde verschillen tussen de eurolanden oplossen. Noord en Zuid Italië spelen in plaats van die structurele verschillen te aanvaarden en te proberen ze aan te passen door meer diversiteit.

Dat wil zeggen via bijvoorbeeld een duaal muntstelsel, een voor binnenlands gebruik en de euro als overkoepelende munt waardoor de landen een eigen rekeneenheid hebben die een verschillende waarde ten opzichte van die overkoepelende euro hebben en zo concurrerend binnen de eurozone kunnen worden.

Maar dat eist een andere insteek dan the ever closer union en dat is nu eenmaal de ideologie.

Maar hoe zouden de 17 andere eurolanden reageren op de verjongde as Duitsland Frankrijk, Merkel en Macron die samen plannen smeden voor de toekomst van de EU en met name de eurozone.

Want toen de EU nog klein was konden Duitsland en Frankrijk gezamenlijk eigenlijk voor de gehele EU beslissen en we zien nog steeds dat Mw Merkel als woordvoerder van de EU optreedt, terwijl Tusk president van de Raad van Regeringsleiders is en dus de aangewezen persoon zou zijn om de Raad van Regeringsleiders te vertegenwoordigen. Maar de EU is uitgedijd en de centrale en oostelijke lidstaten hebben een andere opvatting over de EU dan de as D/F, zij zien de EU voornamelijk als handelszone en niet als fiscale of politieke unie. En ook binnen de eurozone is er geen gemeenschappelijke lijn en staan noord en zuid tegen over elkaar, zuinigheid en vlijt contra lossere geldpolitiek en meer schulden.

Zelfs tussen Duitsland en Frankrijk is er een verschil van inzicht over het oppertoezicht op de eurozone. Beide zien de huidige situatie met de Europese Commissie als hoeder van de verdragen en de in feite niet officieel bestaande eurozone ministerraad als onhoudbaar. Beide willen een centrale toezichthouder, Duitsland bij monde van Schauble tot nu toe steeds om erop toe te zien en af te dwingen dat de verdragen worden aangehouden, Frankrijk en de zuidelijke landen om een toezichthouder in de vorm van een minister van financiën met eurozone budget, eurozone parlement en eurozone schulddeling (van toekomstige schulden of zelfs de bestaande schulden) te creëren. Een EU, tegen de verdragen in, van twee niveaus, hetgeen de oostelijke lidstaten ook afwijzen. En wat Mw Merkel precies wil weet niemand. Zij wil Macron steunen maar in hoeverre ten koste van Duitslands (financiële) positie is onduidelijk.

De verschillen in opvatting tussen de EU (en na de G20 top zullen we weten in hoeverre die gedeeld worden door de andere G20 landen) en de USA blijken steeds groter te worden.

De Verenigde Staten verklaren energie dominant te willen worden en hebben daarvoor ook de middelen. Zij zijn mede door hun steeds betere en goedkopere exploitatie technieken van hun enorme shale velden al selfsufficient maar willen nu ook op de exportmarkt van energie groeien. Nieuwe kerncentrales worden evenmin uitgesloten. En in de nieuwe wereld van steeds verder gaande automatisering, robotisering, zal de prijs en constante beschikbaarheid van energie juist een steeds belangrijker rol in de concurrentie positie van de wereldlanden gaan vervullen.

Niet alleen voor de ontwikkelde landen maar evenzeer voor de ontwikkelingslanden.