Het droeve verhaal van de QE en

Negatieve Rente in Japan

En hoe zal het in de eurozone aflopen?

Japan is het lichtend voorbeeld om aan te tonen waar gedurende jaren  ongebreideld geld printen om staatsobligaties op te kopen  (78 miljard dollar per maand) en het negatief maken van de rente (-0,1%)  toe kan leiden. Ook wel monetair stimuleren genoemd.

Het heeft in ieder geval niet geleid tot het opschroeven van de inflatie tot 2%, heeft evenmin de economie gestimuleerd maar heeft wel geleid tot een staatsschuld van naar verwacht 250% van het GDP dit jaar.
De negatieve rente van 0,1% in januari dit jaar heeft niet geleid tot een lagere yen maar juist het omgekeerde bereikt. M Kurodo, de Draghi van Japan, is sindsdien al 32 keer ter verantwoording naar het parlement geroepen.
De yen werd duurder en de inflatie  daalde. Juist het tegenovergestelde van wat deze negatieve rente had moeten veroorzaken.
Algemeen verwachtte men nog meer geldverruiming en hogere negatieve rente.

Maar in plaats van nog meer “loosening” deed de BOJ (Bank of Japan niets.

Gevolg, de effectenbeurs daalde en de yen steeg en de inflatie daalde nog verder.
Maar er is niet veel keus dan nog verder door te gaan op deze tot nu tot heilloze weg, denkt men.
Maar bedrijven potten geld eerder op dan te investeren. In feite wordt steeds minder geïnvesteerd. Loonsverhogingen, theoretisch nodig om de koopkracht te verhogen, blijven uit, in tegendeel er is een verlagende trend. Zo krijgt het bedrijfsleven de schuld. Maar, zoals ik al vaak gesteld heb, bedrijven investeren alleen als daar een potentiele vraag tegenover staat.
Mr Abe, de instigator van de QE, zal nu waarschijnlijk de fiscale politiek aangrijpen om toch een groei te verkrijgen. Dus zal de BTW verhoging (al eens uitgesteld) van 8 naar 10% wel niet doorgaan. Maar andere fiscale maatregelen stuiten op de al torenhoge Japanse schuld, nu al 240%.

Het is een vicieuze cirkel. Door de fiscale maatregelen en het gebrek aan groei  is de staatsschuld onhoudbaar geworden en verdere stimulering duwt hem nog verder omhoog.

Dus doemt het levensgevaarlijke concept van “helicoptergeld” weer op, het ongedekt bijprinten van geld en distribueren direct naar de consument. In feite is de dekking van de QE door opkopen van de staatschuld in zo grote mate al te vergelijken met helicopter  geld wat dekking betreft. Het wordt ontkend door Mr Kuroda maar ontkenningen hebben niet veel waarde in die kringen.

De USA zien de gebeurtenissen in Japan en ook in de Eurozone met ongerustheid aan.

Terwijl de FED geldbeperkende maatregelen moet treffen en de rente moet verhogen om bubbels te voorkomen kan dat niet of wordt niet gedaan om de globale economie niet te ontwrichten. Want daar is enorm  geïnvesteeerd met geleende dollars. Dus zou  een renteverhoging van de dollar globaal ontwrichtend werken, waarvoor het IMF ook waarschuwt. Maar Japan en de Eurozone voeren een tegenovergestelde politiek uit. Negatieve rente en geld bijdrukken zonder grens. De USA vreest een “beggar thy neighbour” effect waar landen hun schuld afschuiven op andere door maatregelen die de wisselkoersen kunstmatig beïnvloeden.

Er zijn grote overeenkomsten tussen wat er in Japan gebeurt en wat er in de eurozone plaats vindt. In de eurozone nog lang niet zo langdurig als in Japan. Maar in de eurozone is de negatieve rente veel sneller ingevoerd omdat het geld bijdrukken niet de gewenste uitwerking heeft.

Japan heeft vergeleken met de eurozone echter een groot voordeel: de BOJ werkt voor één staat, Japan met één fiscale politiek, terwijl de ECB werkt voor 19 verschillende staten die wijd uiteenlopende fiscale politiek bedrijven en wijd uiteen lopende monetaire politiek nodig hebben.
Dat maakt de QE en rentepolitiek van de ECB per definitie ondoelmatiger omdat het altijd de één bevoordeelt en de ander remt of zelfs benadeelt.
Zie het Duitse verzet tegen voornamelijk de negatieve rente. Ook daar wordt nu Draghi door het parlement uitgenodigd uitleg te verschaffen en ik lees dat ook het Nederlandse parlement dat overweegt.
We zien ook in de eurozone dat de schulden onhoudbaar dreigen te worden, dat de QE niet de beoogde uitwerking heeft op inflatie of extra stimulans voor de economie (vergeleken met andere niet eurolanden in de EU) en sterk op de zwakke landen is gericht en dat de neveneffecten door een tunnelvisie genegeerd worden of als onbelangrijk worden afgedaan.
Dat is bij de negatieve rente duidelijk voor die landen met spaarzin en spaarhypotheekfondsen.
De verklaring dat de rente zo laag is door economische oorzaken wordt gelogenstraft als men de rente ziet voor niet door de ECB opgekochte obligaties, zoals in Griekenland en die van wel gesteunde landen zoals Portugal. Dat verschil is puur kunstmatig door de steun van de ECB.
Bovendien verdwijnt veel van het bijgedrukte euro geld naar leningen door het buitenland in euros juist vanwege die door de ECB opgelegde lage rente.

Het ergste is de trend die we in Japan zien en die ook door Draghi wordt gehanteerd. Als de huidige omvang van de steun  niet helpt dan moeten gewoon de opkoopbedragen verhoogd en de rente nog sterker negatief gemaakt worden want dan helpt het wel. Het resultaat is in Japan te zien. Een niet rationele opvatting.

Het argument dat het anders “nog erger” zou zijn geweest is volstrekt invalide als men, nogmaals, de resultaten vergelijkt met niet euro landen.

En zolang  wordt gesuggereerd dat het gaat om zekerheden, dat de ingrepen gegarandeerd het beoogde resultaat zullen hebben en dat als dat niet het geval is daar andere oorzaken voor zijn gaat men naar mijn mening onwetenschappelijk te werk.

Japan is een voorbeeld dat niet bepaald tot navolging lokt.
Voor het eerst lees ik dat er over de pogingen van de centrale banken na de Lehman crisis om de financiën en de economie weer op gang te krijgen gesproken wordt als over “experiment”.
Want het is de gangbare mode om erover te spreken alsof met mathematische zekerheid gaat gebeuren wat de centrale banken ons voorhouden. Vermindering van de werkloosheid, inflatie omstreeks de 2%, een herstel van de economie tot het peil voor de Lehman crisis en verdere groei.
In de Verenigde Staten is economisch herstel gelukt maar in hoeverre dat een natuurlijk herstelproces was en in hoeverre echt veroorzaakt door de QE blijft onzeker.
En de inflatie blijft nog altijd beneden de gewenste 2%. En de loonstijgingen die hiervoor een stimulans zouden zijn blijven ondanks de gedaalde werkloosheid beneden de verwachtingen. Het herstel is dus nog steeds precair.

Het mandaat van de ECB is de prijstabiliteit. Maar stabiel heeft naar mijn mening een andere betekenis dan elk jaar 2% verhoging van die prijzen. En ook de waarde van spaargeld elk jaar zo te verminderen en dat nog een graadje erger te maken door een negatieve rente erop mogelijk te maken kan men ook moeilijk stabiliteit noemen. Onafhankelijk betekent bovendien niet “zonder verantwoording af te behoeven leggen”.

Men kan zich ook afvragen of het de taak is van de ECB om die landen die niet in staat zijn of zich niet willen houden aan de eisen gesteld in de verdragen en het aangescherpte S&G Pact extra steun te verlenen. Dat is toch de verantwoordelijkheid  van die landen zelf en daarvoor hebben zij hun eigen fiscale politiek. Door die extra steun te verlenen wordt de noodzaak om die fiscale politiek zo te wijzigen dat er binnen de grenzen van het S&G Pact gebleven wordt vermeden.
En binnen de eurozone bestaat al de mogelijkheid landen die in liquiditeitsproblemen zijn via een extra lening door het ESM tijdelijk extra bijstand te verlenen. Niet landen die in feite insolvent zijn door de voor dat land te dure euro. Dat is volgens mij het probleem in de eurozone. Zie de tabellen die ik in een vorig blog heb getoond.

Ik kan me goed indenken dat er in Duitsland ongerustheid is ontstaan door de ECB politiek, ook omdat het een open end politiek is, pas als de inflatie nabij de 2% is zal gestopt worden. De andere gevolgen van de gevolgde politiek worden dus niet bij de beoordeling betrokken. Volgens de ECB zelf gaat het immers uitsluitend om die nabij 2% inflatie. Die moet kennelijk coute que coute bereikt worden.

In het Nederlands hebben we daar een goede uitdrukking voor: het kind met het badwater weggooien.

Die ongerustheid wordt mede gevoed door het feit dat de onafhankelijkheid van de ECB inhoudt dat de ECB niet politiek gecontroleerd kan worden en dat in het verleden door de Commissie zelfs kritiek op de ECB ongepast werd geacht, een gedachte die later door het Europees Hof min of meer werd bevestigd.

 Griekenland   en de overige

Kommer en Kwel

Tsipras en de Vier Troikas zijn niet tot een overeenkomst gekomen over de straf “buffer” van 2 % extra bezuinigingen als de 3,5 % primair surplus in 2018 (en alle, alle, alle vele volgende jaren) niet wordt gehaald. Begrijpelijk gezien het feit dat zo’n overschot zelfs voor sterke landen een huzarenstukje zou zijn. Logisch gezien zou je die 2% als  zeker kunnen incalculeren. Maar formeel moet hij gekoppeld worden aan die voorwaarde. Tsipras heeft nu om een bijeenkomst van de Raad van Regeringsleiders gevraagd. Als het nu goed zou gaan met alle andere eurolanden dan zou een zekere clementie welllicht niet te veel gevraagd zijn. Maar als je onderstaande tabellen bekijkt dan zie je al snel dat het niet zo goed gaat met alle eurolanden. Clementie voor Griekenland zou een reeks clementie aanvragen van andere wankelende landen op kunnen roepen. In feite zijn die er al met de groeiende roep een einde te maken aan de austerity en het S&G Pact. Want de groei in de eurozone blijft  lager dan de begrotingstekorten. Dus nemen de schulden toe zowel percentagegewijs als in euros. Alleen Duitsland steekt met kop en schouders boven de andere uit. Nog wel. In de gehele eurozone met de illegale migratie kosten, torenhoge kosten energiebeleid, torenhoge schulden, import druk van lage lonen landen en voortdurend veel te kleine groei ondanks de weinig effectieve inspanningen van de ECB, secular stagnation in de wil en mogelijkheid te hervormen en steeds somberder prognoses voor de wereldeconomie is er wel heel weinig ruimte voor clementie voor het allerzwakste kudde lid.

Draghi heeft na de kritiek van Duitse kant de  morele steun verworven van Mw Lagarde en ook Dijsselboem. Alleen morele steun want de ECB is onafhankelijk en mag zich niet laten beïnvloeden. Natuurlijk is het voor het IMF belangrijk dat de ECB  met zijn extra geldpers omzet van 80 miljard euro per maand geldverschaffer voor de wereldmarkt blijft nu de FED en de BOE zijn gestopt met hun programma. Dat de eurogroep voorzitter  Dijsselbloem Draghi steunt is ook duidelijk, want zoals ik gisteren aantoonde met de vergelijking van de rente op obligaties tussen Griekenland en Portugal is het de ECB die de eurozone bij elkaar houdt door dit soort steun aan de zwakke landen.

Ook Frankrijk profiteert van de lage rente niet door extra te bezuinigen maar om er het voor de zoveelste keer gemiste bezuinigings doel  mee te financieren.

Maar ik blijf van mening dat de steun van de ECB de spaarders en werkers benadeelt en het kapitaal steunt. De geldmarkten hangen aan de lippen van de ECB en FED en reageren onmiddellijk zelfs op geruchten uit die hoek.

Om de situatie in de eurozone in kaart te brengen heb ik de gegevens van Eurostat over 2015 in bovenstaande table gerangschikt.

De grote verschillen in het Bruto Binnenlands Product zijn natuurlijk voornamelijk het gevolg van de verschillen in de grootte van de economieën.
Maar de begrotingstekorten, die volgens het verdrag van Maastricht en het S&G Pact  slechts 0,5% mochten bedragen zijn weliswaar in de meeste gevallen onder de strafmaat van  3% maar benaderen die 0,5% bij lange na niet.  Er zijn zelfs nog vier eurolanden met een tekort hoger dan die 3%.waaronder drie die een vorm van bail out steun hebben ontvangen. Bij alle vier de bailout landen is de staatsschuld boven de 100% gestegen of tot net daaronder. Dat geeft te denken over de efficaciteit ervan.
De staatsschuld is, op enkele voornamelijk nieuwe eurolanden na, fors boven de toegestane 60% van het BBP. Bij acht landen zelfs boven de tipping point grens van 90%. Het is duidelijk dat de lage rente politiek van de ECB deze lidstaten boven water houdt.
Het is evident dat bij deze begrotingstekorten de uitgaven van de overheid de inkomsten ervan behoorlijk overschrijden. Dat is goed te zien aan de percentages van het BBP dat de overheid via belastingen en heffingen  binnenhaalt en het percentage van de uitgaven. Het laat ook de onderlinge verschillen zien tussen de percentages van het BBP dat de staat voor zich opeist en dus ook wat er voor bedrijfsleven en consumenten overblijft.

De laatste kolom geeft de koopkracht van de bevolking aan, de relatieve waarde en hoogte van hun besteedbaar inkomen vergeleken bij geloof ik dat in NewYork. De verschillen hierbij tussen de lidstaten zijn in sommige gevallen onoverbrugbaar groot. Ook toont het aan dat de financiële toestand van de staat niet altijd overeenkomt met de welvaart of gebrek eraan van de bevolking.

Ter illustratie voeg ik nog de PPP in voor enkele naburige landen.

15 jaar na de invoering van de euro is de financiële toestand van de meeste lidstaten achteruitgegaan en zijn de vooruitzichten niet rooskleurig.

Allereerst doordat blijkt dat zonder indirecte steun van de ECB de zwakke landen met een onhoudbare schuld zouden kampen  hetgeen het bestaansrecht van de erozone erodeert.
Vervolgens omdat er steeds groter verzet ontstaan tegen de in de verdragen en S&G Pact vastgelegde austerity strategie. Begrijpelijk omdat deze de koopkracht en daardoor de veerkracht van de bevolking van de zwakke economieën te sterk aantasten.
Maar mede door de lage rente politiek van de ECB zijn de schulden van de lidstaten zover opgelopen dat de methode van extra investeren in infrastuctuur en innovatie om daardoor zoveel groei te scheppen dat het schuldenpercentage daalt niet gefinancierd kan worden. Het bedrijfsleven investeert te weinig door de geringe vraag die weer zwaker wordt door zwaardere lasten.
Men heeft de schulden te lang laten oplopen totdat al het vlees van de botten is, er zijn geen reserves.
Aan de andere kant zijn de minder arme landen niet geneigd structureel ongecontroleerde geldstromen naar de zwakkere landen toe te staan en zijn van mening dat deze landen te weinig hebben hervormd en dat geldelijke steun de toch al geringe lust hiertoe nog verder zou wegnemen daar er toch wel hulp zou komen.

Dat de strategie van de centrale bank niet de gewenste uitwerking heeft gehad blijkt dat nu, zij het niet officieel, zelfs helicopter geld wordt overwogen, geld dus dat direct van de geldpers, zonder onderpand, op de een of andere manier wordt uitgereikt aan de consumenten, de burgers, in de verwachting dat die dat geld zullen gebruiken voor aankopen en niet opzij zullen leggen voor nog zwaardere tijden. Dat ongedekte geld vergroot immers niet de schuldenlast van de lidstaten. Maar is omdat het ongedekt is nog gevaarijker dan de geldpers laten draaien tegenover Asset Backed Securities, hoewel de waarde daarvan ook vaak betwistbaar is.

Tenslotte kun je je afvragen hoeveel verschil er nu zit tussen de financiële toestand van Griekenland en die van een aantal andere eurolanden.

Griekenland in Tabellen, Statistieken en Prognoses

Als je naar de verklaringen kijkt die in Groot Brittannië en Europa en zelfs in de USA worden rondgeslingerd over de voordelen en nadelen oftewel de rampen en  zegeningen die over de EU en GB zullen neerdalen als gevolg van  een Brexit of een Brexblijf  moet toch wel tot de conclusie komen dat politici en economen of enorme leugenaars zijn of echt denken dat ze in de toekomst kunnen blikken. Het tweede lijkt me nog erger dan het eerste. Voor mij staat één ding vast. Als alle EU lidstaten  inderdaad, zoals de heer Juncker onlangs nog heeft gesteld, de euro invoeren en GB daar in zijn eentje een beetje bijbengelt met het pond en dan het idee zou  hebben dat zij niets zouden ondervinden van de besluiten die 17 eurolanden dan over euro financiële en economische zaken nemen  en dat zij in hun eentje een eigen pond koers zouden kunnen varen die daar niets mee te maken heeft dan krabbel ik me toch een beetje achter de oren. Maar of het een of het andere nu beter zou zijn voor de EU of voor GB of beiden ligt grotendeels aan de wijze waarop dit alles gaat verlopen, als vijandige overname of economisch zo voordelig voor beiden.

En, ik zou het het beter vinden als de EU zich met GB zich terug ontwikkelt naar een economische gemeenschap met  vrij verkeer en vrije handel maar elke lidstaat zijn eigen politiek. En niet als wereldverbeteraar die als puntje bij paaltje komt snel overstag gaat.

Want de economische samenwerking heeft bewezen goed te werken en dat kun je niet zeggen van de EU die zich van crisis naar crisis voortsleept met het gevolg dat elke crisis uitmondt in meer integratie maar zonder eenwording.

Gisteren had ik het over de besprekingen tussen de drie (eigenlijk vier want het ESM is er ook bij betrokken) partijen over het derde Griekse bailout project.

De Grieken hebben in het weekend verder overleg gepleegd en donderdag a.s. komen de partijen weer samen om de laatste hordes te nemen, de nog betwistte bezuinigingen en de buffer bezuinigingen bij het niet bereiken van de 3,5% primair surplus in 2018.
Er is al bekend gemaakt dat Griekenland in 2015  een primary surplus had van 0,7%.
Ik denk een dat dat 3,5% primaire surplus een recept voor problemen zal zijn. Maar op papier zal het wel kloppend worden gemaakt. Ik ga dus na wat er daar over te vinden is en denk er over na. Overigens geloof ik niet dat er te optimistisch  gedacht moet worden over een compromis. De 3,5% primary surplus door de EU geëist ziet het IMF niet zitten. 1,5% achten ze al te hoog. En denk erom dat die 3,5% jaar na jaar na jaar tot het bittere einde moet worden volgehouden. I denk niet dat er veel economen zijn die dat haalbaar achten. En dan nog de nog in te vullen rest van de 3%  bezuinigingen en de “buffer” van 2% extra bezuinigingen bij niet behalen van die 3,5%. En Duitsland dat niet zonder IMF wil meedoen. Maar de nood is hoog en dus de nou ja, laten we het redding noemen, nabij.

Eurostat is enkele dagen geleden met een verslag gekomen over de prestaties van de eurolanden in de jaren 2012, 2013, 2014 en 2015.

Hieronder het deel over Griekenland.

Toegegeven natuurlijk dat na de verkiezingen in september 2015 er een roerige situatie ontstond die geen positieve uitwerking op de economie heeft gehad. Maar ook de jaren ervoor was er een verdere daling van het GDP, en toename van de overheidsuitgaven met uitzondering van 2014. De daling van de schuld in 2015 terwijl het GDP lager was, het begrotingstekort verdubbeld en de overheidsuitgaven gestegen lijkt vreemd.

Volgens het Word Debt Clock programma is het actuele Griekse GDP 167.571 miljoen euro en de schuld 351.343 miljoen euro hetgeen een percentage van 209% oplevert. Maar hun berekeningswijze is een andere.

======================================================================

Ik zoek een aantal grafieken die de trend in Griekenland aangeven.

De groei/krimp van het BBP bijvoorbeeld

Sinds april 2014 een jojo beweging. Dat er een scherpe dip kwam in het najaar van 2015 is te wijten aan de maatregelen om Griekenland weer in het gareel te krijgen. Maar een 0,1 groei in januari 2016 is vergeleken bij de rest van de eurozone erg mager.

===================================================================

De handelsbalans toont een diep negatief. Weinig export en ondanks de ingestorte koopkracht meer import dan export. In de gehele eurozone is de handelsbalans positief.

========================================================================

De groei van de nationale schuld sinds 2012 is enorm. De verschillende bronnen geven bovendien soms flinke van elkaar afwijkende bedragen aan. Maar dit zijn de officiële van Eurostat. Die zullen juist moeten zijn.

=========================================================================

De daling in nieuwe opdrachten is weliswaar gematigder dan in 2015 maar een stijging is nog lang niet in zicht.

======================================================================

De kapitaal stromen naar  en uit Griekenland vertonen nog grote schommelingen. Geen positief beeld.

======================================================================

Als alles goedgaat is Griekenland tot 2055 bezig met het terugbetalen van de schulden (nog afgezien van de 86 miljard euro voor de derde bailout). Vooral die van het EFSF (nu ESM) lopen super lang door. Na een nieuwe overeenkomst zal dit plaatje er waarschijnlijk heel anders uitzien.

========================================================================

 Missschien komt deze grafiek als een verrassing maar hij toont hoe de zwakke eurolanden door de ECB bond aankopen gesteund worden. Daardoor is de rente voor Portugese obligaties, en het gaat heel slecht in Portugal, heel redelijk. Griekenland kan dus niet op de kapitaalmark lenen en 7% wordt als rente op dit vlak als tipping point beschouwd.

Griekenland komt door de junk status niet in aanmerking voor het QE programma van de ECB en de rente op Griekse obligaties in daardoor veel hoger en onhoudbaar.

========================================================================

Dat de gewone werker er niet best aan toe is met een werkloosheid percentage van 24% en een jeugdwerkeloosheid van boven de 50% met daarbij een flinke verlaging van het minimum loon zal wel duidelijk zijn. Daar komen nu dus nog verdere lastenverhoging bij en pensioenverlagingen als extra voorwaarden bij de 86 miljard bailout. Dat zal weer een klap voor de toch al afgezakte koopkracht zijn.   In januari is de werkloosheid weer wat gestegen. The “inwork poverty” in Griekenland is op een na de hoogste in de EU

=========================================================================

en als slot een optimistische prognose die wellicht enige overeenkomst heeft met wat besloten wordt

Dit is een rekenmodelletje dat laat zien (althans dat is de bedoeling) hoe het Griekenland tot 2025 financieel zou vergaan bij de ingevulde parameters, een groei van 3%, een primair surplus dat keurig oploopt naar die 3,5%, de inflatie die langzaam oploopt van 0% naar 2% in de loop der jaren en een rente op de leningen  van 3%, zoals Portugalk krijgt onder dekking van de ECB.

Een siuatie waarbij elk euroland de lippen zou aflikken.
Nominale en echte BBP, zelfde met de staatschuld en de ontwikkeing van het percentage staatsschuld worden zo betekend.
Natuurlijk zijn de parameters ook zo te kiezen (misschien een beetje realistischer) dat het bergafwaarts gaat in plaats van vooruit. Dat een volgende keer.

Maar dat zal in de loop van de jaren wel blijken.

========================================================================

Inflatie, Staatsschuld, Primary Surplus

Dus toch Tusk, Merkel en Timmermans hebben een bliksem bezoek gebracht aan een Turks vluchtelingen kamp. Dansjes van in traditionele klederdracht gehulde kinderen en gesprekken  met uitgezochte ouderparen. Maar geen grondig bezoek aan het kamp zelf. Het gaf mij, misschien gezien mijn gevorderde leeftijd, een nare smaak in de mond, vooral nadat Tusk, de President van de Raad van Regeringsleiders van de EU, Turkije uitgebreid prees en sprak over de grenzen van de vrijheid van meningsuiting. De Duitse pers was niet mild in haar oordeel en zelfs in de USA was de pers not impressed to say the least.

Maar we zijn het pragmatisch stadium al lang gepasseerd en doen nu aan damage control. Mw Merkel,  als ik het juist gelezen heb, wees de potentiële illegale migranten erop dat ze geen kans meer hadden om naar Duitsland te gaan. Wel een ander geluid dan selfies met migranten en een welkomstwoord. Zelfs, en ik kon het echt niet geloven, haar statement dat als Italië niet de vluchtelingen (want vanuit Libië en Noord Afrika is de EU het eerste veilige land, dus zijn het echte vluchtelingen, dunkt mij,) volgens he boekje asiel liet aanvragen en vrije toegang tot de EU gaf via het Schengen akkoord, Oostenrijk de Brennerpas wel zou afsluiten. In mijn visie, dan behoeft Duitsland de grenzen niet te sluiten.  Gezien de welkomstgroeten van vorig jaar een verrassend geluid. Maar, ik kan het verkeerd begrepen hebben. Maar nu naar de Griekse interne problemen.

In de Griekse tragedie zitten we midden in het derde bedrijf. Maar een deus ex machina hoeven we niet te verwachten. Wel een herhaling van de eerste twee bedrijven.

Drie partijen met elk de eigen belangen.
Het IMF dat zich in 2012 in een wespennest heeft gestoken door deel te nemen aan de redding van de Griekse banken, of Griekenland, of de Eurozone banken of de eurozone zelf. Dat heeft moeten toegeven zich verkeken te hebben op de gevolgen van de bezuinigingen.
De Europese Unie die zelf de eurozone omvat, een regio met op twee na de hoogste staatsschuld van de belangrijke wereldlanden waarbij Griekenland op zijn beurt de hoogste staatsschuld van de eurolanden heeft.
Griekenland waarvan de economie na de ontmaskering in 2008 als kampioen dubbele boekhouding instortte en sindsdien niet meer op krachten is gekomen.
Het IMF dat berekent dat Griekenland zonder schuldverlichting geen kans heeft op eigen benen te kunnen staan en dus een vorm van schuldkwijtschelding eist als voorwaarde voor deelname.
De eurozone die geen schuldenkwijtschelding kan toestaan om zijn eigen bestaan niet te bedreigen, andere eurolanden zouden er dan ook aanspraak op kunnen maken en de euro donorlanden zouden er tegen in verweer komen omdat zij voor de schuld opdraaien via het EFSF en het ESM.
En dan Duitsland dat participatie van het IMF eist. 
Griekenland dat sinds 2012 onder de knoet van de Troika, vertegenwoordigers van IMF, ECB, EU en sinds kort ook nog het ESM,  bezuinigingen en hervormingen heeft moeten doorvoeren die economie deden verschrompelen, de gewone bevolking deed verarmen.

Griekenland dat niet zonder de euro kan en niet met de euro kan. Uitstappen uit de eurozone zou een drastische devaluatie nodig maken, geldschieters afschrikken en in ieder geval de rente op nieuwe leningen onhoudbaar hoog maken en nog groter armoede dan nu veroorzaken.

Griekenland dat door verkiezingen verlichting van de bezuinigingen eist, een einde dus aan de austerity, maar de euro niet wil afschaffen. Een onmogelijke mix.

De eurozone die wellicht een Grexit niet zou overleven door de schuldenlast die Griekenland bij uittreden uit de eurozone niet zou kunnen betalen, maar verhuld zou kunnen worden in het ESM of ECB maar in ieder geval het imago van de onaantastbaarheid van de euro zou verliezen.

De EU die al de crisis om de illegale migranten (nu ook via Italië en Spanje) moet doorstaan en daardoor zeer omstreden concessies aan Turkije zal moeten doen terwijl het ook een dreigende Brexit moet voorkomen, want de EU zal zonder Groot Brittannië een andere balans moeten zoeken in een strijd om de hegemonie en waar het verzet tegen de EU (naar mijn mening niet tegen de economische aspecten ervan maar de politieke bureaucratische ontwikkeling)  zich uit door de vorming van EU sceptische of zelfs anti EU partijen die in omvang toe blijven nemen.

De Griekse crisis moet dus bedwongen worden met een set maatregelen die voor de drie partijen aanvaardbaar is en economisch niet ridicuul.

Bij die oplossingen spelen inflatie, primary surplus en schaatsschuld de sleutelrol.
De Duitse minister van financiën Schauble stelde dat een oplossing aanvaardbaar was zolang de Griekse schuld houdbaar was, dat wil zeggen dat de rente betaald kon worden en de aflossingen eveneens. Juist datgene wat het IMF betwistte, die achtte de schuld niet houdbaar.
Maar de rente is laag dank zij de steun van de ECB en zou in overleg  nog lager kunnen worden gesteld en de looptijd van de schuld zou kunnen worden verlengd zodat aflossingen niet aan de orde zijn. Daardoor zou de schuld houdbaar zijn gemaakt en aan de eis van het IMF tot meedoen aan de bailout voldoen.
De inflatie speelt daarbij ook een flinke rol. Stel dat de inflatie door de ingrepen van de ECB inderdaad tot 2% zou stijgen en de aflossing wordt uitgesteld tot 2036 dus over twintig jaar. De huidige schuld bedraagt ongeveer 300 miljard euro, per jaar een geldontwaarding van 2%,  ruw berekend 40% over twintig jaar waardoor de schuld bij aflossing dan nog slechts 60% van de huidige waarde bedraagt, dus 180 miljard euro.
Maar dan moet Griekenland in de tussen periode geen nieuwe schuld opbouwen, integendeel bepaalde schulden wel kunnen afbetalen (bijvoorbeeld die aan het IMF dat de hoogste prioriteit heeft en geen 20 jaar zal willen wachten, zo denk ik).
Daar krijgen we dan dat primaire surplus. Primair surplus is het overschot op de begroting als daarbij de betaling van rente over schulden niet wordt meegerekend. Dat zou betekenen dat als er geen staatsschuld was het land geld zou overhouden, het zou dus solvent zijn.
Dus als Griekenland uitstel van terugbetaling zou krijgen en een primair surplus zou hebben (en houden) dan zou het in een economisch gezonde situatie zijn aanbeland en zou iedereen tevreden zijn.

De EU heeft berekend dat Griekenland een blijvend primair surplus zou moeten behouden van 3,5% door bezuinigingen en hervormingen door te voeren om aan de voorwaarden te kunnen voldoen. Het IMF acht dat 1,5% het hoogst haalbare zou zijn en dat extra bezuinigingen nodig zouden zijn.

EU en IMF komen daar samen wel uit.

Maar Griekenland wil niet verder bezuinigen op pensioenen en de gewone man en het bedrijfsleven en de rijken zwaarder belasten.

Dat is voor EU en IMF onaanvaardbaar.
Maar er is een tussenoplossing mogelijk door een soort buffer  van 2% meer “austerity” in te voeren. Als Griekenland niet aan het gewenste primair budget kan voldoen moeten die zwaardere voorwaarden (bezuinigingen) worden opgelegd. Intern is de Griekse overheid dit weekend bezig hieraan te werken.
Zo zal dan ongetwijfeld een modus worden gevonden om de zaak niet uit de hand te laten lopen.

Zo kan men, denk ik, de Griekse crisis zien als een crisis van één euroland maar ook als de crisis die in feite een spiegelbeeld vormt van de algemene crisis in de eurozone,  namelijk dat  een flink aantal van de eurolanden  net als Griekenland zonder hulp van buiten, d.w.z andere eurolanden, geen bestaansrecht heeft.

Maar er is de werkelijkheid zoals die uit rekenmodellen voortvloeit afhankelijk van de input ervan die de output bepaalt en de werkelijkheid van alledag.
Met andere woorden, hoe staat Griekenland er nu in de praktijk  voor.
En vervolgens hoe staat Griekenland er voor in vergelijking van nieuwe eurolanden.
Daarbij in aanmerking genomen dat er twee werkelijkheden van alle dag zijn die elkaar beïnvloeden. De welvaart van de staat en de welvaart van de burgers.

Het is geen romantisch verhaal maar toch begin ik er morgen aan. Want het is onze toekomst.

Hypocrisie of niet willen zien.

What’s the bloody difference.

Draghi’s woorden tegen Duitsland hebben mij bevestigd in mijn overtuiging. Hij zei dat de ECB niet alleen voor Duitsland werkt. Dat is zo want de ECB kan niet voor één land werken. Maar Draghi heeft zich erop vastgelegd de euro kost wat kost te handhaven. Hij heeft daarmee de keus gemaakt, de zwakke landen overeind te houden. Met geld bijdrukken zodat de eurokoers inzakt,   met lage rentes die de torenhoge schulden van de zwakke landen betaalbaar houden. Ten koste van de sterkere landen zoals ook Nederland. Terwijl de pensioenfondsen inzakken door de lage rentestand profiteert de staat Nederland juist door de lage rente op de staatsschuld.  Zoals al in de middeleeuwen betalen de burgers het gelag. De staat kan floreren terwijl de burgers kwijnen. Kijk naar Spanje, Portugal, Griekenland. Daarover denk ik verder na. Maar nu de gevolgen van de democratisering van het Midden oosten en Noord Afrika.

Het is toch zo dat Turkije in ruil voor het tegenhouden van illegale migranten die hun leven waagden om per bootje via de Middellandse Zee naar Griekenland te varen 6 miljard euro kreeg toegezegd (natuurlijk niet in één keer te betalen) en versnelling van de vrijstelling van visumplicht voor Turken naar de EU en het weer hervatten van de stilgezette onderhandelingen over toetreding tot de Europese Unie als tegenprestatie..

Een koppeling van politieke toezeggingen toegevoegd aan een totaal andere overeenkomst, dat wil zeggen het inruilen van illegale boot migranten tegen resettlement van maximaal 72000 Syriërs die asiel hadden aangevraagd en verkregen in Turkije, één voor elke illegale boot migrant.

In tegenspraak met de Duitse belofte dat de illegale migranten  welkom waren en wel zonder bovengrens want het was onze morele plicht. Maar  nu moeten ze in Turkije blijven tegen betaling van 6 miljard euro.

Enkele dagen geleden  verklaarde de Turkse minister president dat als er die visumvrijheid niet snel kwam Turkije zich ook niet aan de overeenkomst gebonden zou achten en nu komen, dat zal natuurlijk toeval zijn, weer een fors aantal illegalen per boot op de Griekse eilanden aan.

Overigens verloopt het terugsturen naar Turkije tergend langzaam en zitten duizenden nu in feite sinds 20 maart al achter gesloten hekken  gevangen op de Griekse eilanden in afwachting van een, zoals ik al gezegd heb, farciale procedure. Want de uitslag staat al vast.

We weten natuurlijk dat Mw Merkel vergezeld door de heer Juncker en onze heer Timmermans dit weekend naar Turkije zullen gaan voor besprekingen en om een onderkomen voor de teruggestuurden te bezichtigen.

Nu heeft de President van de Raad van Regeringsleiders, het allerhoogste machtsblok in de EU, een opiniestuk in de Spiegel Online geschreven waarin hij wederom het plan dat hij in samenspraak met de regeringsleiders had opgesteld aanhaalt en stelt dat Europa niet onderhandelt over zijn vrijheden, ook niet met de Turkse president Erdogan.

Hij herhaalt dat de lidstaten moeten samenwerken. Er moet een immigratie politiek komen, de EU en de lidstaten moeten de macht terugwinnen om te bepalen wie onze grenzen binnenkomt.

Het is hetzelfde verhaal van enkele maanden terug maar wijkt sterk af van de huidige werkelijkheid.

De werkelijkheid dat de EU zich volkomen afhankelijk heeft gemaakt  van Turkije en de zaak absoluut niet in eigen hand heeft zoals de gebeurtenissen van de laatste weken ook weer tonen.

En nu komt ook de overtocht vanuit Noord Afrika naar Italië weer opzetten en mogelijk langs de gehele zuid kust van de EU en nog verder. Want in Noord Afrika zijn er talrijke miljoenen die graag naar de EU komen.

Vluchtend voor de stammenstrijd en godsdienststrijd in de door ons gedemocratiseerde oude dictatoriaten.

De verlokkingen van de voor hen enorme welvaart en voor wat hen geboden wordt in de EU zijn sterker dan de moordende hindernissen die in de weg staan.

Ik heb het al vaak gedacht en geschreven. Wij verkeren in een noodsituatie en de verdragen en voorzieningen die de EU zo aantrekkelijk maken voor in feite de gehele wereld moeten worden opgeschort.

Illegale migranten die de EU binnenkomen mogen  geen recht krijgen op asielaanvrage en geen rechten op huisvesting en geen gezinshereniging.

Het moet geen zin hebben om naar de EU te komen. Wie niet direct terugkeert wordt geinterneerd, zoals nu in de praktijk op de Griekse eilanden plaats vindt. Ook morele verplichtingen stuiten op de harde werkelijkheid die ze onmogelijk maakt uit te voeren.

We kunnen wel hypocriet verklaren dat wij de illegale migranten opvangen maar als we de toestanden zien die daardoor ontstaan zijn op de Balkan waar tienduizenden mensen tussen twee grenzen gevangen zijn zonder enig uitzicht op een oplossing, dat er in de EU honderd duizenden rondzwerven zonder dat we weten wie en waar. Dat er duizenden  kinderen in het niets verdwijnen. Dat er in Griekenland 160.000 vast zitten omdat de noord grenzen gesloten zijn. Dat de lidstaten alleen opvang in noodcentra kunnen bieden. Dat we praten over integratie, werk en geen benul hebben wat zich in die centra afspeelt. Dat de EU het doet voorkomen alsof ze de zaak in de hand hebben terwijl de chaos heerst, grenzen tegen het Schengen akkoord in gesloten zijn. Terwijl de angst voor terroristische aanslagen het leven beheerst.

Maar is het niet humaner de potentiele migranten te laten beseffen dat zij geen kans hebben, dat zij niet een voor hun doen ruim bestaan hier krijgen. Dat zij in het eerste land waarheen zij vluchten asiel aan moeten vragen.

Dan pas kan de resettlement, het goed voorbereid ontvangen van mensen die in een eerste asielland hun aanvrage goedgekeurd hebben gekregen en daarna via de UN en de EU in samenspraak voor een definitief vestigen in de EU lidstaten in aanmerking zijn gekomen op gang komen.

Maar daarvoor is het essentieel  dat onze grenzen afgesloten worden en dat ieder die illegaal binnenkomt niet in vrijheid kan gaan rondzwerven.

Vanuit Noord Afrika is de EU voor Libiërs echter het eerste land van asiel waar ze heen vluchten. Het is een cynisch gegeven dat een land waarvan wij dachten de burgers te bevrijden van een dictatoriaal en wreed gezag door daar met geweld de dictator te verwijderen en te doden en onze westerse democratie te vestigen deze burgers nu naar onze democratische Europese Unie vluchten voor de gevolgen van onze democratische bevlogenheid. Wij moeten nu daar in het land zelf veilige zones scheppen. Desnoods met geweld zonder democratische gedachten. Maar niet virtueel.

En in Syrië doen we het weer. Maar daar is het natuurlijk anders, denken wij. Als daar de tientallen rebellengroepen de macht hebben gegrepen en ook ISIS hebben verdreven naar andere landen zullen al die groepen de handen in een slaan en een westerse democratie vestigen. Zoals we dachten dat in Irak en Libië zou gebeuren.

 .

Kolen, staal en illegale migranten.

Ik had eigenlijk willen doordenken over de aanbevelingen van het IMF om de wereldeconomie weer tot echte groei te dwingen. Maar eigenlijk waren die aanbevelingen net als vorige jaren hoewel de austerity vervangen werd door looser fiscal policies where possible. Maar ik werd toch weer gegrepen door dat illegale migranten probleem, ongetwijfeld door dat weliswaar humorloze en niet van veel beschaving getuigende Duitse gedichtje. Want er kan natuurlijk snel gezegd worden dat dat volkomen los staat van de illegale migranten kwestie maar wie dat echt gelooft, ach wie zou dat nou kunnen zijn.

De Europese Unie begon als een economisch smeermiddel, kolen en staal en door samenwerking meer onderling begrip. Nu, na meer dan een halve eeuw zijn de kolen in de ban en de staal naar landen met goedkopere energie aan het verdwijnen en het onderling begrip is ver te zoeken.

Om geen bovengrens te hoeven stellen aan de  stroom illegale migranten die de EU binnenstromen heeft de EU zich volkomen afhankelijk gemaakt van Turkije dat ze dan wel tegen betaling moet tegenhouden en dat  door het eisen van visumvrijheid en versnelling van de toelatingsprocedures voor hun EU  lidmaatschap duidelijk laat merken dat zij aan de teugels trekken. Zelfs zover dat Rutte nu kan gaan bezien of het Turks alvast een van de officiële talen van de EU kan worden, de vijf en twintigste. Cyprus heeft dat aangekaart.

Een van de vreemdste regelingen die ik me kan voorstellen. Turkije houdt de illegale migranten tegen en elke die toch Griekenland binnenkomt wordt na een farciale asielaanvraag beoordeling per kerende postboot terug naar Turkije gestuurd en daarvoor in de plaats neemt de EU dan een erkende vluchteling uit Turkije op, een dus van wie de asielaanvrage door Turkije is goedgekeurd. Niet door de EU.

Dat er dan geen enkele illegale migrant met een greintje verstand dan nog de oversteek doet lijkt voor de hand te liggen. Gevaarlijke overtocht en een gegarandeerd retourtje want Turkije is tot veilig land verklaard en daar kun je dus niet vervolgd worden. Dus wordt je aanvraag terstond afgewezen. Alleen jammer dat er gezien het grote aantal dat er sinds 20 maart al op die beoordeling wacht er grote vertraging is. Want  naar ik hoor kunnen er maar twee per dag afgehandeld worden. Dus afwachten achter gesloten hekken.

Maar als er geen illegalen meer zo binnen komen hoeft de EU er dus ook geen uit Turkije terug te nemen. Dan gaan al die naar ik meen 4000 EU ambtenaren, rechters en zo die toegezegd zijn daar voor niets heen.

Er gaan nu echter geruchten dat er daarom geheime besprekingen tussen de EU en Turkije komen om dan toch 250.000 vluchtelingen uit Turkije via de resettlement procedure in de EU op te nemen. Dat geloof ik niet want dan zou de EU dat al bekend gemaakt hebben.

Dan praat ik niet over de massa’s ongewensten die bij de Macedonische grens nergens heen kunnen noch over die 160.000 die nog de gereallocceerd moeten worden maar die nergens echt welkom zijn, de honderduizenden, ook kinderen, die zoek zijn en de split tussen west en oost want de oost EU landen willen geen illegale migranten opnemen.

Trouwens op 23 april gaat de president van de EU, Mw Merkel weer naar Turkije om verder besprekingen te voeren.

Verder lees ik dat er in Italië nu ineens twee keer zoveel illegale migranten als vorig jaar uit Noord Afrika aankomen. En dan is het seizoen nog niet eens begonnen. Hoe moet de EU die nu weer gaan verdelen over de lidstaten, want die kun je natuurlijk niet naar Turkije terugsturen.

Ook in Nederland lopen de tandwielen niet zo gesmeerd. Het Ukraine referendum, hoewel niet van harte door de overheden gesteund heeft een duidelijk “neen” opgeleverd, dus tegen aanvaarding ervan,  en dan heb ik vernomen moet het parlement zonder dralen besluiten er over nemen al is het is niet bindend maar raadgevend. Maar dat gebeurt niet, boze tongen beweren dat dat niet zo handig uitkomt met dat juni referendum in Groot Brittannië want het parlement, als althans de parlementsleden doen wat ze gezegd hebben te zullen doen zou dat advies overnemen. En het komt niet zo goed uit met Nederland nu in theorie aan het hoofd van de EU. En de EU wil dat verdrag toch geheel doorzetten. Referendum of geen referendum.

Dat zou voor de “neen” denkers  in Groot Brittannië wel eens een veeg teken kunnen zijn. Zodoende.

Trouwens, niet Mw Merkel maar de heer Tusk is president van de EU. Misschien vergis ik me en gaat hij naar Turkije op de 23^ste.

Spring Fever

Het IMF heeft de voorjaarsnota over de wereldeconomie gepubliceerd. Het is een verhaal van nogal  wat kommer en kwel. De zo hoog aangeprezen geldverruiming en rentemanipulaties hebben toch niet de gedachte uitwerking op de echte economie gehad. Toch blijft het IMF op de positieve bijdrage ervan wijzen, zij het in combinatie met fiscale ingrepen en structurele hervormingen.

Maar zelfs de ingezakte olie prijzen hebben geen stimulerende uitwerking gehad.
Te lang is de groei te gering gebleken. Men vreest voor stilstand, de befaamde secular stagnation,  en zelfs een recessie is bij verdere tegenspoed niet uitgesloten

In mijn vorige blog liet ik mijn fantasie de vrije loop door de ECB te laten ophouden zich met de economie te bemoeien. Het resultaat zou zijn dat de economieën van de zuidelijke landen en Frankrijk (en nu ook Finland) zouden instorten en alleen via devaluaties en schuldsaneringen verder zouden kunnen gaan, zij het met een lagere levensstandaard dan nu mogelijk is. Want de huidige levensstandaard is gebaseerd op verdere schuldopbouw en waardevermindering van de euro door honderden miljarden geld bij blijven drukken en de rentelasten tot vrijwel 0 en zelfs tot negatief te verlagen.

Die schuldenlast is wereldwijd een betonnen blok aan het bot van de vooruitgang.
Maar de Quantitative Easing in combinatie met de lage rente heeft daar uitgebreid aan bijgedragen met alle daardoor onstane risoco’s.

Een schot voor de boeg gaf  gisteren de president van de Nederlandse Bank door aspirant huizenkopers de wijze raad te geven niet alleen te bezien of ze nu voldoende inkomen hadden om een huis te kopen maar daarbij ook in overweging te nemen of zij niet in de problemen zouden komen als de nu veel te lage rente zou stijgen.

Misschien een merkwaardige uiting voor iemand die zelf zitting heeft in het bestuur van de ECB en dus mede verantwoordelijk is voor deze lage rente en het beleid van de ECB dan ook verdedigt.
Overigens zou deze waarschuwing niet alleen voor aspirant huizenkopers moeten gelden maar voor iedereen die zich in de schulden steekt omdat de rente zo lekker laag is.
Een schrale troost is dat als de rente inderdaad zou gaan stijgen ook alle emerging economies in de problemen zouden komen en alle eurolanden die door de lage rente gelokt torenhoge schulden hebben. De FED durft het dus niet aan. Mw Lagarde juicht die schroom toe. Zij ziet in een verhoging van de Amerikaanse rentestand een groot gevaar voor de wereldeconomie in. Dat geeft wel aan hoever de balans is doorgeschoten.

Het CBS heeft zeer onlangs nog een optimistisch beeld geschetsts van de Nederlandse economie voor de komende jaren. Maar wel kampt 20% van de Nederlandse huishoudens met onbetaalbare schulden. Een op de vijf. Het illustreert het verschil tussen staat en burger.

Het IMF denkt er trouwens in zijn pas verschenen economische  outlook iets anders over.
Alweer zijn de groeiprognoses voor de gehele wereld, voor de eurozone en Nederland verlaagd.
Voor de eurozone 0,2% lager sinds de januari prognose, voor de wereld eveneens 0,2% minder voor 2016. Voor de eurozone wordt een groei verwacht van 1,5% in 2016 en 1,6% in 2017. De wereld groei respectievelijk 3,2 en 3,5%.

Terugzien is altijd wat simpeler dan in de toekomst kijken. Het IMF is bezorgd voor de toekomst omdat de groei de afgelopen jaren zo laag is geweest. De boost die de QE en lage rentestand hadden moeten geven aan de economie is uitgebleven. Ook de impuls die had moeten uitgaan van de lage olieprijs is uitgebleven. Secular stagnation oftewel stilstand is de vrees.

Opvallend voor mij dat wel door het IMF een lossere fiscale politiek (lees groter begrotingstekort, meer schuld) geadviseerd wordt maar dat deze gekoppeld wordt aan landen die daarvoor, ik zeg het in mijn eigen woorden, de ruimte voor hebben.
Dat zijn dan in mijn visie althans juist de landen die het het minst nodig hebben.
Dat de ECB geprezen wordt voor het vergroten van de geldverruiming en zelfs de negatieve rente kan ik, cynisch gezien, alleen maar verklaren omdat de IMF er altijd voorstander van is geweest en misschien ook wel omdat het de wereldeconomie dat nieuw geschapen geld zo goed kan gebruiken nadat de FED met  het bijdrukken van dollars is gestopt.

Want als ik het trio groei, begrotingstekort en werkloosheid in de eurozone bezie is er niet bepaald veel extra vooruitgang geweest en de groei was al begonnen voor de ECB begon met de QE.
Voor de balance of trade was het ook niet nodig, die is steeds positief voor de eurozone (en de EU) geweest.
Voor zover het de zwakke economieën op de been gehouden heeft is in die landen de economische situatie gekoppeld aan de levensstandaard verslechterd. Er heeft zich  zelfs een nieuw land, Finland, altijd een pillaar in de eurozone, bij de zwakke landen gevoegd. En er ontstaat in die landen steeds groter weerstand tegen de austerity, de bezuinigingen die vooral de man in the street hebben getroffen met loonsverlagingen en koopkrachtverlies.
Structureel gezien, denk ik zo,  heeft de ECB QE geen positieve bijdrage geleverd. Hooguit zou gezegd kunnen worden dat anders de situatie nog slechter zou zijn geweest.
En, tenslotte, de diversiteit in economisch potentieel tussen de eurozone landen, maakt per definitie een uitgebalanceerde monetaire politiek, dus ook QE en rente politiek, onmogelijk. 
Dat verklaart ook waarom de niet eurolanden in de EU  er na de crisis van 2008 beter van zijn afgekomen dan de elite, de voorbeeld eurolanden.
En of het de functie van de eurozone centrale bank is geoeconomie te bedrijven en dan daarbij of dat geopolitiek gezien gunstig is geweest valt over te discussiëeren.

Als we de gevolgen in Japan zien van de daar lang doorgezette en steeds verder opgeschroefde QE en negatieve rente voor één land, zonder de nadelen dus van ver uiteenlopende economieën, dan zie ik dat de Japanse Centrale Bank al de helft van de gehele Japanse staatschuld heeft opgekocht en dat desondanks de yen stijgt ten opzichte van de dollar, hetgeen in tegenspraak is met wat in de leerboeken staat vermeld.

Toch wordt de drietands benadering om tot succes te komen benadrukt:

-Monetaire loosening

-Fiscal loosening
-Structural reforms

Maar, gemakkelijker gezegd dan gedaan. Want daarover valt nog heel wat te zeggen.

Waar leidt de strategie van de ECB toe.

Is het een dead end,  cul de sac.

Neen, want de ECB kan in theorie tot in het oneindige doorgaan met geld bijdrukken, al dan niet gedekt door waardepapieren waarvan de waarde kan verdampen en kan de rente nog negatiever maken. En Draghi heeft gezegd door te gaan tot de inflatie nabij de 2% is. En als dat niet lukt? Natuurlijk lukt het want hoe meer electronisch geld bijgedrukt wordt hoe sneller de euro in waarde daalt. Misschien zelfs een daling die niet meer te stuiten valt. L’histoire se répète in dat geval. In Duitsland neemt de kritiek op de ECB strategie sterk toe. Schauble heeft zelfs gezegd dat de opkomst van de AfP te wijten is aan de ECB  en dat er een einde moet komen aan het goedkope geld. Hij wil een hogere rente. Zelfs het IMF wijst erop dat de negatieve rente voor de banken  tot “excessive risktaking” kan leiden om toch enig rendement te verkrijgen. Het standpunt van Weidman, president van de Bundesbank, is bekend. Hij vindt in de huidige stand van de economie ingrepen van de ECB overtrokken.

De ECB heeft een onaantastbare positie in de eurozone. Zo zelfs dat de Commissie kritiek erop ongepast vond, en ook het Europees Hof was dezelfde mening toegedaan. Onafhankelijk met een uiterst rekbaar mandaat en de zelf opgelegde missie de inflatie nabij de 2% te krijgen en te houden om zijn prijsstabilisatie opdracht uit te voeren. Daarbij geholpen door de macht de rentetarieven vast te stellen en geld te printen (zij het in werkelijkheid electronisch vervaardigen). Door met die twee machten te manipuleren probeert de ECB die 2% te benaderen tot nu toe zonder enig succes. Er blijft een dalende tendens in plaats van een stijgende, ook weer in maart.

Dat bij die manipulaties de zwakke lidstaten extra gesteund worden is duidelijk. Door via de banken  hun obligaties met 80 miljard euro per maand op te kopen loopt de waarde ervan op en wordt dus de rente laag. Daardoor kunnen ze gemakkelijk nog meer lenen. De ECB koopt ze op. De ECB koopt hun schulden op, niet direct maar op de markt.

Door de negatieve rentetarieven worden de sterke landen benadeeld. Dat zijn de landen waar gespaard wordt, waar pensioenfondsen bestaan die op rente vertrouwen om de pensioenen te kunnen betalen. Dat wordt nu beboet. Daarbij worden kleine reserves die zij voor noodgevallen op de bank hebben nog met negatieve interest bestraft. Zij hebben geen extra geld nodig, dat kan alleen tot bubbels leiden.

Het bezit van geld wordt zo beboet. Niet dat van aandelen en obligaties. Schulden worden soms zelfs met negatieve rente beloond. Het kapitaal wordt bevoorbeeld ten koste van de spaarders. Want de opbrengst van de negatieve rente wordt belegd niet in de lonen maar wordt in de vorm van leningen met soms nog geld toe aangeboden aan het bedrijfsleven, het kapitaal. Maar de lust tot investeren is niet groot want bedrijven investeren alleen als de investering potentieel leidt tot grotere afzet hetgeen bij de huidige lage koopkracht niet het geval is. Het is dus opnieuw de nooit beantwoorde vraag waar die 80 miljard euro per maand door de banken wel geïnvesteerd wordt.

Uiteindelijk zullen door de geldverruiming tenslotte de prijzen wel moeten gaan stijgen door duurdere invoer door de waardevermindering van het geld. In 2016 zal  960 miljard euro extra geld in omloop worden gebracht . Elk jaar dat het programma doorloopt wordt het totale geld drukken met dat bedrag verhoogd. Stel dat in 2017 en 2018 de 2% nog niet  is bereikt zijn dat is er 2880 miljard euro bijgedrukt en in omloop gebracht. Dat moet ontegenzeggelijk tot twee dingen leiden, verlies van koopkracht en ontstaan van inflatie beide door de waardedaling van de euro. Een dodelijke combinatie voor loontrekkers en de economie. Maar de 2% en wellicht veel meer dan dat  is dan wel bereikt.

De balans kapitaal arbeid wordt door de ECB strategie nog sterker verstoord dan hij al is. En de enige goede manier om inflatie te bevorderen is verhoging van de koopkracht door echte loonsverhogingen die de vraag doen toenemen en dus meer  aanbod nodig maken. De FED roept er al om. Ook in de USA stijgen de lonen te weinig. Dan heeft het voor het bedrijfsleven zin om te investeren en gaat de economie groeien. Maar om dat mogelijk te maken zal het kapitaal met minder tevreden moeten zijn. Dat is moeilijker geworden door de gezwollen aandelenbeurzen. Maar hoe paradoxaal het ook klinkt ook voor het kapitaal levert het winst op. Want een kwakkelend bedrijfsleven door gebrek aan vraag maakt eerder verlies dan winst.

Van tijd tot tijd komen er bij mij wel eens fantasierijke ideeën op. Stel bijvoorbeeld eens voor dat de ECB zou stoppen met de rentebepaling en met het bijdrukken van honderden miljarden euros en opkopen van ABSen. Stopt met het verstrekken van leningen zonder rente of met geld toe.

Wat zou er dan gebeuren in de eurozone. Een aanwijzing kan zijn de rente op Griekse obligaties in de tijd dat de ECB voor de derde bailout de duimschroeven aanzette en Griekenland geen extra kredieten verschafte. De yield (rente) op Griekse obligaties vloog omhoog naar 19,26%. De rente op eurozone obligaties is laag door de garantie van de ECB. Valt die weg dat treedt de marktwerking ervoor in de plaats. En de ECB koopt dan geen obligaties die aan bepaalde voorwaarden voldoen van de eurolanden op.  Algemeen wordt 7% aanvaard als de houdbaarheidsgrens voor staatsleningen, the tipping point. Kijk even naar de staatsschulden van de meeste eurolanden en denk je in hoeveel rente zij zouden moeten betalen op nieuwe obligaties, bij rollovers. En die staatsschulden zijn juist zo hoog door de strategie van de ECB. Bij een normale marktwerking was er al lang een stevige rem op gezet. Dan was de levensstandaard in de zwakke eurolanden behoorlijk gezakt. Er zou al snel een flinke devaluatie van de munt zijn geweest om een aanpassing te krijgen met de andere landen. In feite is dat de historie van de zuidelijke landen voor de invoering van de euro.

Ik vraag me ook af of, indien de inflatie op 2% zou komen, dat een verandering in de situatie zou brengen. Dan nog zijn de zwakke landen voor hun schulden afhankelijk van de door de ECB opgelegde lage rentetarieven. Hulp van de ECB blijft ook dan onmisbaar tenzij de echte groei de begrotingstekorten flink gaan overtreffen en de staatsschulden af gaan nemen. De termijn daarvoor is twintig jaar en de procedures per euroland overeengekomen met de Commissie. In feite blijven echter de staatsschulden nog steeds toenemen en zijn er eurolanden die er zich niet aan kunnen of willen houden. En de zuidelijke landen willen af van de begrenzingen op begroting en leningen.

Het zal toch duidelijk zijn dat de hulp die de ECB aan zwakke landen biedt door het opkoopprogramma en de lage rentetarieven eens afgebouwd zal moeten worden, inflatie op 2% of niet en dat de eurolanden dan op eigen benen zullen moeten leren staan zoals ook in het verdrag van Lissabon was vastgelegd.

Het zal ook duidelijk zijn dat indien de ECB de onorthodoxe middelen afbouwt de zwakke landen of de euro moeten verlaten om middels een devaluatie en schuldsanering een doorstart te kunnen maken of dat de sterkere landen structureel hulp zullen moeten bieden door geldstromen mogelijk te maken. Of de bereidheid daartoe zal bestaan valt betwijfelen omdat de sterke landen als tegenprestatie ongetwijfeld strenge structurele hervormingen aan de ontvangende eurolanden zullen willen opleggen. Maar de sociale verschillen zijn onoverbrugbaar.

Daarbij lijkt mij een vraagstuk of de zwakke landen een potentiele economie hebben die door de hervormingen hun op het economisch niveau van de sterkere eurolanden kan brengen. Bovendien blijkt dat een van de vaste onderdelen van de hervormingen interne devaluatie van de ontvangende landen zal zijn een euphemisme voor salaris en loonsverlagingen waardoor weliswaar de exportpositie zal verbeteren ten opzichte van andere eurolanden (ongeveer 50% van de handel speelt zich af tussen eurolanden) maar de interne koopkracht behoorlijk zal afnemen. Zie wat van Griekenland geëist wordt in ruil voor de derde bailout. Zo’n interne devaluatie kan niet anders gezien worden dan als een surrogaat voor een echte devaluatie omdat niet de waarde van de munt omlaag kan worden gebracht, het doel van een devaluatie. En als het ene euroland wint, verliest het andere.

Hoe verstrikt de Centrale Banken in hun eigen QE en rente ingrepen zijn geraakt blijkt eruit dat de FED geen voor de USA nuttige en nodige rente verhoging kan doorvoeren uit angst de toch al fragiele en teruglopende groei van de globale economie de kop om te draaien. Zoveel geld verruiming dollars zijn tegen lage rente in de emerging economies terecht gekomen en zouden bij een renteverhoging in de USA te duur zijn geworden.

Zo ook de Japanse centrale bank die tot zijn ontzetting en verbazing zag dat bij de laatste verruiming de koers van de Yen juist omhoog veerde in plaats van ten opzichte van de dollar in te zakken. Ondanks de geldverruiming, ondanks de rente verlaging. Tegen alle theorieën in.

Het lijkt er misschien wel op dat er een verslaving aan geldverruiming en renteverlaging is ontstaan waarbij grotere doses geen grotere uitwerking meer hebben maar een vermindering des meer.

.