jeudi 30 juillet 2015


Yanis Varoufakis  zondebok of gevaar

 
De publicatie van het vertrouwelijke internet gesprek tussen V. en een aantal van zijn vrienden en kennissen door Ekhatiminiri heeft veel ophef veroorzaakt en dat niet alleen maar zelfs  gerechterlijke stappen tegen V.

Er dreigt, zoals ik eerder schreef,  een aanklacht tegen hem wegens hoogverraad door het willen opzetten van een parallel betaalsysteem met behulp van aanvullingen op de persoonsgegevens in het belastingsysteem van zijn eigen ministerie. Daarbij werden zijn woorden in dat gesprek behoorlijk verdraaid.

Dus voor het doen wat van hem verwacht moest worden, het opzetten van een plan B voor het geval van een bankensluiting.

Dus in plaats van de eerdere verwijten dat hij dat niet gedaan zou hebben nu een aanklacht omdat hij het wel gedaan zou hebben.

Een chaotische ontwikkeling die wel goed past in dit geheel in de Griekse traditie passende treurspel dat zich nu al vele maanden voortsleept.


De gehele aanloop van maandenlange onderhandelingen tussen Griekenland en de eurozone zonder enig resultaat leidde tot een anticlimax.

Ik had steeds het idee dat wat Griekenland ook aan voorstellen aandroeg geen enkel positieve respons van de eurogroep kreeg en kon krijgen.

De eurogroep wilde maar één ding, de absolute overgave van Griekenland. In het gareel blijven.

Begrijpelijk want elke concessie zou een precedent voor andere lidstaten vormen.

In een robuuste eurozone zou dat geen bezwaar hebben opgeleverd maar er zijn minstens vier andere lidstaten die een overgrote staatsschuld hebben en het zou zo een gevaar zijn geworden voor de austerity politiek van de eurozone en winst voor die lidstaten die een veel flexibelere fiscale politiek nastreven.

De klachten daarover van Varoufakis lijken mij dan ook en grote vorm van waarschijnlijkheid te hebben.


Maar over één ding was de  gehele wereld ineens stomverbaasd.  

Griekenland bleek geen plan B te hebben voor het geval dat de onderhandelingen met de eurozone vast zouden lopen.

Terwijl andere landen wel, zij het zonder het aan de grote klok te hangen, noodplannen klaar hadden voor het niet te hopen geval dat er een crisis kwam,  had juist Griekenland, het land dat ze het hardste nodig zou hebben om zinnige onderhandelingen te kunnen voeren in plaats van te moeten accepteren wat geboden werd, ze niet.

Dus stond Griekenland machteloos tegenover de eurozone die alleen maar af hoefde te wachten hoelang het zou duren voor Griekenland met een door de euro lamgeslagen bankensysteem de witte vlag zou hijsen en de eurozone voorwaarden zou accepteren.
Want zonder betaalsysteem is onze moderne maatschappij vleugellam.

Dus moest Tsiprias die de strijd was ingegaan om de austerity te beëindigen en de Troika het land uit te krijgen en Griekenland weer als onafhankelijke eurolidstaat met toegang tot de kapitaal markt onder dezelfde beschermende vlag van Draghi als de andere lidstaten terug te brengen met exact het tegenovergestelde naar Athene terugkeren.
Nog strengere austerity, een kwartet in plaats van een Troika en de noodzaak van een derde bailout periode om weer de ene schuld te kunnen af betalen om een nieuwe op de nek te krijgen.

Met als beoogd maar door de meerderheid van de analisten onhaalbaar geacht doel de Griekse economie weer  op het goede spoor te krijgen en de ondraagbare schuld draagbaar te maken.

Zou het met een plan B dat een parallel betaalsysteem in IOU's of euros mogelijk zou maken als de ECB de geldstroom (geen enkele lidstaat mag immers zomaar zelf euros bijmaken) staakte, Griekenland een betere kans hebben gegeven.

Dat valt niet te zeggen want dan komt een tweede  schaduw gebied. Het lidmaatschap van de eurozone. Niemand kan je er uit zetten want daarover is niets geregeld, noch over er zelf uitstappen.

Maar het kan wel afgedwongen worden door bijvoorbeeld monetaire maatregelen.

Griekenland wilde beslist niet uit de eurozone.

En een plan B, dat voorzag in een interim geldvoorziening van wat voor soort ook, had dat kunnen veroorzaken.

Dr Schauble had immers reeds een (tijdelijk) vertrek van Griekenland uit de eurozone als mogelijkheid geopperd.

Voor Griekenland een teken dat de politiek van de eurozone om het land persé binnen de eurozone te houden gewijzigd was.

Het risico dan de euro uitgezet te worden  maakte het implementeren van een plan B te riskant.

Want het plan bestond wel hoewel het duister blijft in hoeverre het het stadium van bruikbaarheid had bereikt.

Volgens Veroukafis had Tsiprias, al voor de regeringswisseling en winst van Zyrisa  aan Varoufakis  toestemming of opdracht gegeven zo'n plan te ontwikkelen.

Maar toen het erop aankwam het plan implementeerbaar te maken ving Varoufakis bot bij de regering. Hij kreeg geen autorisatie het uit te voeren.

In een interview met de New Statesman  op 13 juli op zei Varoufakis dat hij al een maand lang gewaarschuwd had dat de ECB de Griekse banken zou sluiten om een deal af te dwingen.

Als zij dat deden was Varoufakis  bereid drie dingen te doen.

-IOUs op euro geënt uitgeven,

-een haircut uitvoeren op de obligaties die Griekenland in 2012 aan de ECB uitgaf en zo de schuld verminderen

-het gezag over de Griekse centrale bank over te nemen van de ECB.

 

Geen van die stappen zou een Grexit zijn maar wel een dreiging ervan.

Maar alleen door de mogelijkheid van een Grexit zou Griekenland een betere deal kunen winnen.

Varoufakis  dacht dat het referendum aan Syriza dat mandaat gaf dat zij nodig hadden om met die gewaagde stappen toe te slaan of ze tenminste aan te kondigen.

In het kernkabinet kreeg Varoufakis echter  niet voldoende steun voor zijn plan. Daarom trad hij af.

In een interview met CNN op 20 juli kwam ook dat plan B ter sprake.

Vakoufakis zegt daarin dat de regering dacht betere voorwaarden te kunnen verkrijgen zonder backup plan. Het is niet waar dat we geen plan B hadden. We hadden een plan B.

Deze plannen B zijn altijd per definitie niet perfect, omdat ze binnen een heel kleine groep mensen moeten blijven. Anders, als ze uitlekken komt er een self-fulfilling prophesy uit voort. Dat plan was niet voor een Grexit maar voor een op de euro geënte munt te ontwikkelen, dat de regering zelf zijn eigen tijdelijke munt drukt, gehecht aan de waarde van de euro.

Dat plan B werd niet in werking gezet, ik kreeg geen groen licht om op de knop te drukken. Dat was een van de voornaamste redenen waarom ik aftrad.

Over een Grexit zei Varoufakis op  23 juli  tijdens een interview met de Australian Broadcasting Corporation:

Als je eenmaal in een muntunie zit is eruit stappen absoluut een catastrophe. Het pad waarover je naar binnen komt verdwijnt, het is als een brug die instort als je er over heen bent. Dus terugkeren op dat pad, uit die munt unie stappen, hoe slecht die ook ontworpen is, is geen goed idee.

Ook in een ander interview schetste hij dat het overstappen van de euro naar een eigen munt vele maanden zou vergen en uiterst ingewikkeld zou zijn.
 
Varoufakis was dus beslist geen voorstander van een Grexit.

Dit alles nu zo overwegend vraag ik me af of  Varoufakis  nu de zondebok is geworden  om anderen te sparen of dat hij door zijn uitgeproken mening over een nieuwe bailout (een mening die door veel analisten wordt gedeeld) een gevaar wordt gevonden.

In dat radio gesprek heeft hij één domme uitspraak gedaan, over dat "hacken". Er was echter geen sprake van zoals Khatemirini schreef dat  "plan B involved highjacking and hacking" en er was wel de onjuiste bewering over "highjacking tax file numbers of all taxpayers",  iets wat niet wordt gezegd in dat gesprek.

In dat radiogesprek komt verder ook niets voor dat niet uit andere bronnen al bekend was.

Bovendien had Varoufakis in zijn afscheidsspeech op 6 juli uitgebreid gesproken over het uitbreiden van het Taxisweb zodat het een betaalsysteem zou worden dat de achterstand van de staat naar de burgers toe en vice versa verbetert.

Men kon dus niet zeggen dat dat voor de eerste maal in dat gelekte internetgesprek ter sprake kwam.

Het is natuurlijk waar dat er tussen hem en de eurogroep geen wederzijdse appreciatie bestond.

Het is ook waar dat hij zware kritiek uit op de voorwaarden die de eurozone aan Griekennland heeft opgelegd en dat hij deze politiek van "extending and pretending", uitstellen en doen alsof,  absurd vond en dat de schuldsanering, juist het kernpunt voor Griekenland uitgesteld werd tot aan de programmavoorwaarden was voldaan in november en dat zelfs nog niet besproken was welke vorm die schuldsanering zou plaats vinden, als hij tenminste plaats zou vinden.


Misschien dus zondebok om de aandacht af te leiden van anderen en gevaar omdat hij in vele interview zijn eigen standpunten blijft verdedigen en de Troika aanvalt.


De vele interviews zijn laten overigens een totaal andere Varoufakis zien  dan zijn vertrouwelijke internet gesprek waar het meer ging om een gedachtenwisseling tussen oude bekenden onderling.

Die interviews  geven een goed beeld van hoe Varoufakis de onderhandelingen met de eurozone onderging, vooral het interview met de Australian Broadcasting Corporation geeft een goede kijk op hoe hij de behandeling  van Griekenland zag.

 

Maar iemand moet toch de schuld krijgen, nietwaar.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

mardi 28 juillet 2015


Storm in een glas water of komkommertijd

 

Er zijn bij het Griekse parlement twee verzoeken  binnengekomen om Varoufakis te vervolgen voor het hacken van het belasting informatie systeem van zijn eigen ministerie. Een door een jurist, een door een burgemeester.


De woordvoerster van Juncker heeft ontkend dat de Troika "control" had over het belastingsysteem.


De Europese pers stond er bol van. Sommige drukten gedeeltes af van het gesprek, andere zelfs een volledige tyranscriptie.
OMIFF  heeft door de algemene ophef het beter geoordeeld dan maar voor iedereen de opname ter beschikking te stellen; ondanks het private karakter.


Waarom dat alles? Is het zo nieuw onthullend? Oordeel zelf. Het is in ieder geval saai.


Ekhatemirini, een Griekse krant, heeft op een of andere slinkse manier de opname in handen gekregen van een video conference met vrienden en ralaties via de organisatie OMFIF met  Varoufakis op 16 juli, dus nadat het Griekse parlement Tsipras had gesteund en de voorwaarden van de eurozone had aanvaard en dus lang nadat Varoufakis  minister af was en weer gewoon parlementslid was.

Deze video conferentie had plaats onder "Chatham House" regels hetgeen betekent dat de details niet door de deelnemers bekend mogen worden gemaakt. Desondanks is de tape toch gelekt naar Ekhatemirini die er delen van heeft gepubliceerd.

Het hoofdpunt van de tape in ongetwijfeld de onthulling dat er wel degelijk een "plan B" was maar dat Tsipras geen toestemming heeft gegeven het uit te voeren.

Nog voor de regering Tsipras was gevormd was het plan opgezet. Het doel was om indien de banken zouden worden gesloten door de acties van de ECB er onmiddellijk een schaduw betaalsysteem in gebruik zou kunnen worden genomen met behulp van de belasting administratie.

Ik heb de tape zelf afgeluisterd en vond het nu niet zo opzienbarend behalve dat ene punt van het "Plan B".

Het was een wat informeel gesprek, men kan dus ook niet weten of zaken een beetje werden aangedikt of juist niet en ook niet hoever het allemaal ging. Ik zal er per  besproken onderwerp wat uitlichten.

Varoufakis begint met zeggen dat zij geen mandaat hadden om Griekenland uit de euro te brengen maar alleen om met de eurozone en de ECB te onderhandelen om een voor Griekenland binnen de eurozone houdbare situatie te verkrijgen.

Maar als dat niet mogelijk zou zijn moest overwogen worden er uit te stappen.

Maar het is vrijwel onmogelijk een volk binnen de eurozone via een publieke dialoog voor te bereiden op alles wat komt als je eruit stapt en dan ook het land niet in laten storten.

Een deelnemer merkt dan op dat hoewel de eurozone Griekenland niet wilde laten gaan er ook geen plan B was zodat de onderhandelingspositie zwak werd.  Of is er toch een plan B.

V. antwoord welzeker. Voordat we in Januari de verkiezingen wonnen heeft Tsipras hem het groene licht gegeven voor een plan B. V. vormde een bekwaam team in het geheim.

V. geeft dan een beeld van de situatie. Het plan was er.

Het probleem was de overgang van vijf mensen die het ontworpen, hadden naar de duizend die het moesten utvoeren. Daarvoor kreeg hij geen autorisatie.

Neem het ogenblik dat de banken gesloten worden en de kasmachines niet weer werken. Dan moet er een parallel systeem komen zodat de bevolking het gevoel heeft dat de staat de zaak beheerst.

Het plan was het belastingsysteem te gebruiken. Wij wilden in het geheim een extra account aan elk belastingbetalers account toevoegen, waardoor betalingen mogelijk werden en er zo een parallel betaalsysteem ontstond. Dat zou een adempauze opleveren. Het zou zelfs op smartphones kunnen werken. Het zou op de euro geënt zijn maar in een oogwenk omgezet worden naar drachmes.

Maar het algemeen secretariaat van de belastingen, onderdeel van mijn ministerie,  wordt helemaal en direct beheerd door de Troika, niet door mijn ministerie. Vergelijk het met het Engelse belasting stelsel beheerd door Brussel. Het algemeen secretariaat voor de informatie systemen daarentegen werd door mij beheerd. V. vroeg en benoemde een goede vriend van hem, professor of informatics bijde Columbia University dat voor hem te doen. Die belde hem later op en zei ik beheer de hardware maar niet de software. Die behoort tot het door de Troika beheerde secretariaat. De twee hadden een ontmoeting om dat te bespreken. Als zij toestemming zouden vragen aan de Troika om het te implementeren zou de Troika weten dat we een parallel systeem aan het ontwikkelen zijn. En dat wilde ik in dat stadium niet. Dus gaf ik wel toestemming, en dat moet je aan niemand vertellen. V. gaat verder:  om te hacken in mijn ministeries eigen software programma om de code te copiëren naar een laptop en het daar aan te passen. Op het moment dan dat de banken zouden gesloten worden zouden we de laptop aansluiten op het systeem en het parallelsysteem in werking te stellen.

Dat is dus het saillante gedeelte


Nu naar de toekomst.

V. 's grote worry is dat het IMF en Dr Schauble en de ESM bezig zijn op een manier die allesbehalve rechtlijnig is.

Ons is verteld dat de ESM alleen maar die maximale lening van 86 miljard geeft als de IMF meedoet.

Maar het IMF verklaart dat de Griekse schuld onhoudbaar is en volgens haar regels mag ze dan niet meedoen. Ze hebben die regels al tweemaal geschonden maar ik geloof niet dat ze dat een derde keer ook doen.

Het gevaar bestaat  nu dat het parlement de zeer zware voorstellen zal goedkeuren, die kostenbesparend zijn en nauwelijks hervormend, en dat vervolgens ESM en IMF niet tot een accoord kunnen komen over de toekenning v an die grote lening. Niet dat ze die willen toekennen. Ik geloof dat ere een tussle is tussen EC ESM , IMF en Dr Schauble.

Dr Schauble en het IMF hebben een gemeenschappelijk belang.  Zij willen niet dat die deal doorgaat.

Schauble  wil een Grexit. De IMF wil niet de regels opnieuw overtreden. De EC wil wel dat het doorgaat. Er is dus een compleet gebrek aan coordinatie tussen de crediteuren.

Vraag hoe zit het met Frankrijk. Je hebt gezegd dat  het allemaal om Frankrijk draait en dat Schauble V. als pion gebruikt in een veel groter schaakspel met Frankrijk.

Franrijk is doodsbang volgens V.

Frankrijk weet dat als zij hun  begrotingstekort inkrimpen tot wat Berlijn eist de Parijse regering zekert valt. Zij kunnen politiek gezien de soort austerity die door Berlijn, niet Brussel van hun wordt geëist niet doorvoeren.

Zij proberen tijd te winnen. Dat doen ze al een paar jaar in de tijd die  ze hebben om hun budget tot 0,5%, 3% terug te brengen.

Dr Schauble heeft een plan dat hij mij heeft beschreven. Hij gelooft dat de eurozone niet houdbaar is zoals hij nu is, hij gelooft  dat wat fiscal transfers, een zekere mate van politieke unie nodig is.

Zonder gekozen parlement  moet dat op zeer gedisciplineerde wijze gebeuren. Een Griekse exit zal Schauble  voldoende onderhandelingsmacht geven voldoende macht, voor een  overbrengen van budget macht van Parijs naar Brussel.

Volgende vraag is naar de rol van de ECB, er is veel kritiek dat de ECB op politieke wijze had gehandeld. Norman denkt juist dat Draghi  alle mogelijke moeite zou doen om buiten de politiek te blijven.

V. dat is precies zo. Draghi  heeft zich zo goed als hij kon, goed gedragen en probeerde buiten dat moeras te blijven. V. heeft hem altijd hoog in zijn achting   gehouden. Maar de ECB is de centrale bank van Griekenland en is ook crediteur van de Griekse staat, lender of last resort en de afdwinger van fiscal austerity

daardoor verdwijnt het verschil tussen fiscal en monetaire politirek.

QE is cruciaal. Als Griekenland  niet in de QE wordt opgenomen in de volgend paar maanden heeft Griekeland geen kans. Maar de eis dat eerst het programma moet worden uitgevoerd maakt dat QE geen rol speelt.

 
Ik geloof niet dat er, behalve dan dat plan B deel, er iets nieuws wordt gebracht.

Dat het IMF niet op één lijn zit met de eurozone als het gaat om schuldverlichting wordt niet onder stoelen of banken gestoken. Dat zonder dat het IMF niet kan meedoen lees ik ook overal.

De visie van de heer Schlauble dat Griekenland beter gediend is met een exit is genoeg bekend.

Dat Frankrijk al verschillende keren aan een "programma" ontsnapt is is evenmin onbekend. In feite is de Griekse kwestie wellicht een reden waaromt het Franse deficit aan de aandacht ontsnapt.  Dat Duitsland dat niet in dank aanvaardt weten we ook al lang.

De problemen van de ECB met de politiek door de verschillende rollen die de ECB moet vertolken zijn ook algemeen bekend. Zijn aandringen bij de lidstaten op meer fiscale integratie daarom  is duidelijk.

Dat zonder opkopen van obligaties van Griekenland door de ECB de situatie van Griekenland nog zou verslechteren ten opzichte van de lidstaten waar wel die aankoopplaats vindt is ook duidelijk.

Het enige dus het wazige plan B.

Eerlijk gezegd,   als ik de toonzetting van het gesprek zo hoor denk ik dat er geen sprake van was dat hacking van gegevens heeft plaatsgevonden. Ten eerste was daar geen autorisatie voor en ten tweede zou daar bewijs van te vinden zijn. Er is evenmin een implementatie geweest van welk programma dan ook. Ik kan me best voorstellen dat de keus van een bestaande "volks" administratie voor aanpassing een heel aanlokkelijk idee is.Ook dat bestudeerd is welke aanpassingen daarvoor nodig zouden zijn. En, als de Troika niets met het beheer te maken heeft, zoals ik herhaaldelijk lees zou er helemaal geen noodzaak zijn voor al die geheimzinnigheid. Maar dat is geen hacking.

Kortom, als ik zo luister naar wat en hoe V. vertelt krijg ik  sterk de indruk dat V. zich een rol aanmeet in de video conference die wat, voorzichtig gezegd, opgeblazen is.

Eigenlijk niet de moeite waard van al die aandacht. Maar het is komkommertijd en de onderhandelingen moeten nog beginnen. Dus is zo'n lek welkom.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dimanche 26 juillet 2015


 

Deel twee van de weekend overwegingen.
de Euro Waan of Waarde

 

begint het geloof in de euro te wankelen of is het al gekelderd?

 
In Die Welt lees ik een artikel over de toekomst van de euro. In mijn laatste twee blogs heb ik daar ook over nagedacht maar deels in wat badinerende toonzetting weergegeven.

Maar die Welt gaat er naar Duitse gewoonte grondig op in. Geen relativerende benadering.

Het thema is waarom de Amerikaanse economen van het begin af aan rekening hebben gehouden met de ondergang van de euro. De Griekenland crisis heeft hen in die mening gesterkt.

Waarom dan toch die euro. Was het omdat hij Duitsland in toom moest gehouden? We kennen dat verhaal natuurlijk allemaal. In ruil voor de vereniging van Oost en West Duitsland eiste Frankrijk de euro om zo Duitsland te binden.

Die Welt vermeldt hoe  Martin Feldstein (hoogleraar aan de Harvard Universiteit en Nobelprijswinnaar)   in 1997 zijn visie erop uiteenzet. 

Ik ga wat dieper in op wat Feldstein daarover zei onder de omineuze titel "EMU and International Conflict"

Volgens Feldstein zou de euro zal het politieke karakter van Europa zodanig veranderen dat hij tot conflicten in Europa en confrontatie met de VS zou kunnen leiden.

Een fundamenteel aspect van de gezamenlijke euro zou volgens de scheppers ervan een politieke unie zijn, een federale Europese staat met de verantwoordelijkheid voor buitenlands en veiligheidsbeleid en voor wat nu nog binnenlandse en sociale politiek is.

De werkelijke rationale voor de EMU was dus politiek want de nadelige economische effecten van de euro zoals werkloosheid en inflatie overschaduwen de winst van het vergemakkelijken van handel en kapitaal tussen EMU leden.

Het verdrag van Maastricht  in 1992 roept expliciet op tot de ontwikkeling naar een toekomstige politieke unie. Maar ook zonder die specifieke verwoording ervan is de aanvaarding van een gezamenlijke munt een niet terug te draaien stap naar dat doel. Er is geen land van betekenis zonder eigen munt, zowel een symbool van eigen zeggenschap en de sleutel tot het voeren van een eigen monetaire en begrotings politiek.

Monnet en zijn tijdgenoten net na de Tweede Wereldoorlog zagen een politieke Europese unie als een manier om het risico van oorlog tussen de naties te voorkomen. Maar een monetaire en later politieke unie te stichten heeft meer waarschijnlijk het tegenovergestelde effect en kan leiden tot toenemende conflicten in Europa en met de VS.

Waarom?

In het begin zou er grote onenigheid zijn over de doelen en methodieken van de monetaire politiek. Dat zou verergeren zodra de economische cyclus in een bepaald land of groep landen werkloosheid zou veroorzaken. Deze economische onenigheid zou bijdragen aan een algemener wantrouwen tussen de Europese naties.

Naarmate de politieke unie zich verder ontwikkelde zouden er nieuwe conflicten komen over het verdelen van de macht en belangrijke onenigheid over binnenlandse en internationale politiek.  Met niet leden van de groep, de staten in Oost Europa en de Sovjet unie. Er zouden ook conflicten ontstaan over buitenlandse politiek en internationale handel ook met de VS.

Interne onenigheid zouden een concensus over buitenlandse politiek verzwakken en de dominerende landen van de EU zouden de buitenlandse en defensie politiek bepalen.

Hoewel 50 jaar vrede sinds het einde van WW2 een goed voorteken kan zijn moeten we wel in gedachten houden dat er meer dan 50 jaar lag tussen het Congres van Wenen en de Frans Pruisische oorlog. De Amerikaanse burgeroorlog toont ook aan dat een politieke unie geen waarborg is.

De ECB bewaakt de prijsstabiliteit door de monetaire politiek die uitsluitend bij de ECB berust, drukt geld, bepaalt de rentevoet.

Als een land de export zag dalen of de vraag om andere redenen verzwakken zodat werkeloosheid steeg zou de onenigheid sterker worden. Door die ene munt zou geen automatische aanpassing van de wisselkoers en daling van de rente dat compenseren en was er geen eigen monetaire ingreep zoals rente daling of wisselkoersaanpassing mogelijk.

In plaats daarvan zouden de regeringen belastingverlagingen en vergroting van overheidsuitgaven moeten toepassen. Maar de 3% grens beperkte deze mogelijkheden. Dit kan tot conflicten tussen de landen leiden.

De EU zou grote geldtransfers naar getroffen landen moeten zenden hetgeen tot hogere belastingen door de EU zou leiden. Dat zou tot conflicten leiden. De EC streeft naar harmonisering van belastingen  om concurrentievervalsing te voorkomen.  De ene munt zou dat nog versterken.

Bovendien is er geen enkele regeling getroffen over het uittreden uit de eurozone.

Volgens hem zou de eurozone de eerste crisis niet overleven.

Die prognose was te pessimistisch.
 
Zover Feldstein.

Zelfs een eurofiel als Paul Krugman heeft gewaarschuwd voor het nauwe kader waarin de eurolidstaten werden gedrongen. Hij voelt nu hoe zeer hij gelijk had.
 
Feldstein heeft profetische woorden gesproken. Veel van wat hij voorspelde is uitgekomen of doemt dreigend op aan de horizon. Veel punten dus waarover nu in 2015 de discussie weer is losgebarsten nadat de eurozone al vele crises heeft doorstaan. Wat dat betreft heeft Martin Feldstein ongelijk gehad. Maar doorstaan, niet overwonnen maar opgelapt.

Het is duidelijk dat de eurozone in de verkeerde volgorde is opgestart. In plaats van een politieke unie op te zetten met met een wettenpakket die het speelveld dicteerde om zo tot een muntunie te komen is de omgekeerde weg gekozen.

Een gemeenschappelijke munt zonder gemeenschappelijk wettelijk kader waardoor langzaam maar zeker een politieke unie zou ontstaan uit economische noodzaak. Zo zagen de EU vaders het.

Logisch omdat de stichting van een politieke unie in die tijd het einde van de onderhandelingen had betekend. Net als nu in 2015.

De 3% en 60% zou in een optimal currency area geen probleem hebben opgeleverd. Landen die economisch gelijkwaardig zijn zouden gelijke gebalanceerde budgets hebben en onderlinge handelsbalansen in evenwicht.

Door begrotingsverschillen tussen 0 en 3% zouden  schulden die daardoor flexibel varieerden goed op te vangen zijn.

Maar in een munt unie waar de economische verschillen groot zijn, zoals in de eurozone, zouden, zoals inderdaad het geval is, de begrotingstekorten in zwak presterende lidstaten hoger moeten zijn om de andere bij te kunnen houden, kort gezegd verschillen in verdien capaciteit worden opgevangen door schuldvergroting. Zwakke economieën worden daardoor steeds zwakker terwijl sterkere economieën relatief sterker worden en er onderling zwaar negatieve en positieve handelsbalansen ontstaan.

De visie dat door de gezamenlijke munt de zwakke lidstaten zich zouden optrekken aan de sterke was wel idealistisch maar niet realistisch.

De ECB heeft het alleenrecht op monetair gebied maar moet zich onthouden van politiek en moet met zijn maatregelen de gehele eurozone bedienen. Hij kan dus geen maatregelen nemen om speciaal zwakke landen te steunen maar moet ook beseffen dat zijn monetair beleid op rentegebied en geldverruiming niet voor alle lidstaten gunstig zal zijn en of de sterkere of de zwakkere zal steunen.

In moeilijke tijden ontstaat daardoor een onmogelijke positie zoals Feldstein voorzag.

Normaal gesproken zouden bij eigen munt verschillen worden opgevangen door de wisselkoersen die een remmend effect zouden hebben op het uitgavenpatroon van de zwakke landen waardoor de handelsbalansen in evenwicht zouden worden gedwongen en wanneer dat niet lukt het aloude in zuidelijke landen geliefde patroon van devaluatie, schuldaanpassing, hervorming (of in ieder geval het voornemen daartoe) zou worden gevolgd waardoor althans voor een aantal jaren een nieuw evenwicht werd bereikt.

Maar die ene munt unie hebben wisselkoersen opgeheven, devaluatie onmogelijk gemaakt en daardoor die financiële weg tot nieuwe aanpassing uitgesloten.

Dus zijn er maar twee oplossingen.

De ene is aanpassingen van belastingen en lonen en verlaging overheidsuitgaven om de overheidsfinancien binnen de 3% en 60% te houden.

Dat zijn alle drie paardenmidddelen die direct de welvaart van de bevolking bedreigen. De koopkracht van de bevolking wordt aangetast en de vermindering van de overheidsuitgaven gaat ten koste van sociale uitkeringen en investeringen.

De terugslag is het teruglopen van de economie, het Bruto Binnenlands Product wat leidt tot een vicieuze cirkel naar de ondergang.

De andere weg is dat er een geldstroom van de sterke naar de zwakke lidstaten op gang komt zodat op die subsidiërende manier een nieuw evenwicht wordt bereikt.

Dat kan echter alleen als dat sociaal acceptabel is voor de gevende lidstaten en als er een gemeenschappelijke belasting- en sociale wetgeving is zodat er toezicht is op de omvang en besteding van die geldstromen. 

Dat geeft aan waarom deze geldstromen wel kunnen in de VS en tussen Vlaanderen en Wallonië, want in de gehele VS is eenvormige federale wetgeving evenals in België.

Binnen de eurozone zijn echter niet alleen de talen verschillend, hetgeen de communicatie bemoeilijkt maar lopen eveneens de wetgevingen op belasting, sociaal, en arbeidsrecht gebied wijd uit elkaar.

Snel gezegd een transfer unie of fiscale unie zonder politieke unie is onwerkbaar.

Martin Geldstein, hoogleraar aan de Harvard universiteit had het allemaal in 1997 al voorzien. In 2011 herhaalde hij het nog eens met te zeggen dat het beter was geweest als de euro nooit was ingevoerd. Volgens hem moest de euro als een mislukt experiment worden gezien.

Zelfs de politieke wrijving tussen de lidstaten door de muntunie heeft hij voorzien.

We moeten uit zijn woorden opmaken dat de eurozone muntunie tot ondergang is gedoemd tenzij

-er een sociaal breed draagvlak is in alle lidstaten voor geregelde geldstromen van sterke naar zwakke lidstaten

- alle lidstaten bereid zijn hun soevereiniteit op het gebied van belasting, sociaal en arbeidsrecht (en meer gebieden indien nodig) af te staan aan Brussel of aan een nieuw op te richten federale unie van eurolanden.

Beide zouden een openbreken van het verdrag van Lissabon betekenen hetgeen gelijk staat met het blootshoofd in een wespennest terecht komen of zoals een EU functionaris ooit zei, het openen van de doos van Pandora.

Feldstein staat  niet alleen met met zijn fundamentele kritiek.

Zelfs Euro voorstander en ook Nobelprijswinnaar Paul Krugman heeft zich tegen het nauwe raamwerk voor de eurolanden gekeerd waardoor deze geen enkele   speelruimte hadden.

Voor de Amerikaanse economen komt de huidige euro crisis dus niet als een verrassing.

Een andere Nobelprijswinnaar, Robert Mundell heeft in zijn boeken geschreven dat een economische unie bij grote onderlinge verschillen pas kan werken als arbeids en kapitaal mobiliteit groot zijn. Als dus arbeiders daarheen kunnen gaan waar werk is.

Maar, zoals gezegd, de taalverschillen en levensverschillen binnen de eurozone en het bestaande raamwerk verhinderen dat.

Niet alleen Amerikaanse economen keren zich tegen de euro. Nu komt ook in Duitsland en zelfs Nederland fundamentele kritiek los.

Voor de Nederlandse cameras, altijd zo pro euro geweest verschenen hoofdfiguren uit de begintijd van de euro met hun argumenten van toen dat de euro een enorme fout was en dat de toelatingseisen ondeugdelijk waren. Men vraagt zich af waarom dan toen toegestemd.

Daarvoor verklaarde een oud president van de Nederlandse Bank dat na deze Griekse schuldenkwestie landen voortaan op eigen benen moeten staan en er niet van uit kunnen gaat dat ze wel gered worden.

Typisch want als men zich gehouden had aan het verdrag van Lissabon waarin directe steun aan lidstaten verboden werd dan hadden we nu niet de zoveelste Griekenland crisis gehad.

Een kenmerkend falen van het eurozone denken. Griekenland moet nu een primair begrotingsoverschot opleveren van 1% en over twee jaar van 3,5% en dat vele decennia volhouden. Het IMF vindt dat iets teveel.
Maar tijdens de vorige bailouts is Griekenlands economie  juist enorm gekelderd. De IOBE waarschuwt dan ook dat het met de economie niet snel beter zal gaan.

Misschien beginnen onze mainstream media langzamerhand hun diepe geloof in de euro te verliezen. En twijfel aan een geloof is ketterij.

Maar gezien de nog steeds aanzwellende schuldenberg van de eurolanden, die weer extra is toegenomen door de lage rente en voorts de nieuwe fiscale plannen van de vijf presidenten voor fiscale integratie, lees geldstromen, ijlt de eurozone in de twee betekenissen van dat werkwoord voort.

Want geldtransfers zijn geen oplossing voor structurele onmacht. En bailouts zijn doorschuivingen van de schuldenberg naar ons nageslacht.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

samedi 25 juillet 2015


De weekend overwegingen van
Griekenland tot IJsland.
 

Langzaam beginnen andere onderwerpen dan Griekenland weer het toneel te bepalen. Tot daar de volgende klap komt natuurlijk.

De Chinese wondermachine begint ernstig te haperen, Australië voelt daarvan de hete adem in de nek.

In Brazilië gaat het niet goed en  de emerging economies gaan lijden onder teruglopende investeringen.

Bij Japan is het een jojo, dan weer optimisme, daarna weer niet.

Het nieuwe troetelkindje van de Europese Unie, de Oekraine, is vrijdag op het nippertje aan een bankroet ontsnapt door op de valreep een schuld af te lossen.

De Oekraine heeft veel, veel geld nodig. Er is wel een vrijhandelszone met de Europese Unie en er worden wel tientallen miljarden ingepompt maar dat is een druppel op een gloeiende plaat. Zelfs Verhofstad en van Balen kunnen daar geen verandering in brengen.

 De Griekse crisis heeft ook een aantal onverwachte gevolgen.

Volgens een aantal analisten is Griekenland door de eurozone vernederd en gedwongen geweest alle extreme voorwaarden te aanvaarden als boodschap aan de andere opkomende linkse of rechtse partijen dat verzet nutteloos is. Aanvaard de status quo, do not rock the euro boat or you will face the consequences.

Voor vooral Duitsland is Griekenland het prototype van de profligate verkwisters die de Duitse belastingbetalers steeds weer op kosten jagen om de bodemloze put te vullen.

Voor Groot Brittannië is het ongetwijfeld de stille overtuiging dat hun weigering tot de eurozone toe te treden de juiste  beslissing was.

Voor andere EU landen die aan de voorwaarden om toe te treden voldoen een reden om zich nog eens te bedenken, want zij presteren beter dan de overgrote meerderheid van de  eurolanden die nu absoluut niet aan de voorwaarden zouden voldoen. Zo is het.

Voor weer anderen is Griekenland zo behandeld om geen precedent te scheppen voor andere eurolanden die er ook slecht voorstaan en slechts gradueel van Griekenland verschillen en wel de shock treatment hebben doorstaan zij het dat ze nog steeds de naweeën danig voelen. Of daaraan nog ontsnapt zijn.

De tabel die ik enkele weken geleden heb getoond geeft dat laatste beeld duidelijk aan.


Griekenland heeft ook aangetoond dat er onder de crediteuren onderling geen overeenstemming was.

Duitsland en de noordelijke landen stelden zich hard als exponenten van de austerity op en wilden van geen concessies weten.

Frankrijk en de zuidelijke landen zochten duidelijk grotere flexibiliteit. Fexibiliteit in plaats van onbuigzame austerity  een verschil van inzicht dat zo openlijk naar buiten kwam.

Het IMF durfde de knuppel in het hoenderhok te werpen ondanks eurozone verzet. Zonder "debt relief" was Griekenland naar hun mening verloren en bovendien waren de prognoses van de eurozone over een Grieks herstel over optimistisch (net als bij de eerste bailout, trouwens).

Het IMF opte voor deelkwijtschelding van de Griekse schuld met dertig procent. Duitsland wist ondanks druk van de flexibeler leden van geen wijken. Begrijpelijk gezien de morrende Duitse achterban.

Het zou ook de deur wijd openzetten voor andere landen met objectief gezien onhoudbare schulden (nu nog net houdbaar door de lage ECB rente politiek).

Het IMF zou ook kunnen leven, zij het zonder veel overtuiging, met een moratorium, uitstel van alle terugbetalingen tot over dertig jaar met een zeer lage rente.

Dat zou Griekenland lucht kunnen geven voor een eventueel herstel. In die dertig jaren zouden dan de hervormingen op belastinggebied, openen van beroepen, vereenvoudiging van het civiel recht en het arbeidsrecht, uitroeiing van de corruptie, in feite de enige punten die Griekenland realistisch gezien, uitzicht op herstel bieden, zijn vruchten gaan afwerpen.  Voor de bevolking overigens geen prettig vooruitzicht.

Zonder zo'n kwijtschelding of moratorium zou het IMF niet mee kunnen doen.

Daarom hebben zij ook een nieuwe aanvraag voor steun van Griekenland gevraagd en gekregen. Dat schept een eigen rol voor het IMF, niet als bijwagen van EU en ECB.


Ook komen de vragen nu op zoals waarom ijlt de eurozone zo na bij andere landen. Waarom zijn de eurolanden nog niet terug op het peil van voor de Lehmann crash. Waarom doen Groot Brittannië, Zweden en Denemarken het zoveel beter. Hoe is het mogelijk dat het kleine volkomen failliete IJsland het nu beter doet dan Duitsland.
 

Tot nu toe hebben de mainstream media zich verre gehouden van fundamentele kritiek op de euro.

In de eerste jaren werden we overspoeld met wervende artikelen over de grote welvaart die de euro ons aan het brengen was. En de welvaart steeg. We hadden dus alle reden om aan de waarheid van het schoonheidsverhaal van de euro te geloven.

Wat we niet doorhadden is dat deze welvaart niet zo zeer te danken was aan de euro maar aan de al bestaande vrijhandelszone.

Wat we ook niet doorhadden dat die welvaart in de niet eurolanden Zweden en Denemarken nog sneller steeg. 

Wat we evenmin  doorhadden was dat die welvaart ook te danken was aan de vaders van de euro die een royaal 3% begrotingstekort hadden toegestaan aan de lidstaten.

Dat betekende dat de overheden van de lidstaten elk jaar tot drie procent meer konden uitgeven dan er aan belastingheffing binnenkwam.  Duitsland en Frankrijk gingen daar in 2003 zelfs fors overeen. Daar begon het gedonder al.

Dat betekende ook dat de staatsschulden een stijging begonnen te vertonen.

Nu betekenen hogere schulden ook hogere rentetarieven. Dat viel echter flink mee want kapitaalverschaffers rekenden er toen al op dat de lidstaten elkaar niet zouden afvallen en dat dus het risico beperkt bleef.

Bovendien hield de ECB de rente laag zodat lenen wel geld kostte maar niet teveel.

Daaruit stamt het verwijt dat nu aan Duitsland wordt gericht (hoewel Nederland en Frankrijk er flink aan meededen) dat de banken te gemakkelijk kapitale sommen uitleenden aan het zuiden dat zo te gemakkelijk krediet kon krijgen om weer in het noorden consumptie goederen aan te kopen. Op veel te grote voet ging leven, lonen ging verhogen zonder verhoogde productiviteit en daardoor in de problemen kwam  toen de bubbel barstte.

De wijze les dat je in tijden van voorspoed reserves moet kweken voor barre tijden die ongetwijfeld komen werd veronachtzaamd in de gedachte dat de euro zo sterk was dat er niets kon gebeuren. Er was zelfs sprake van dat de euro de plaats van de dollar als wereld reservemunt zou kunnen overnemen.

Die toonzetting veranderde snel in 2008 toen de Lehmann crisis van de VS oversloeg naar Europa omdat hier de banken mede hadden geinvesteerd in derivatenpaketten die zonder waarde bleken te zijn.

De crisis sloeg toe en toen bleek de zwakte van de eurolanden.

Terwijl Denemarken en Zweden de crisis redelijk snel te boven kwamen, bleven de eurolanden sukkelen, de begrotingstekorten liepen op en de schulden ook. Nog steeds.

Nu, 7 jaar na de Lehmancrisis verkeert de eurozone nog altijd in een staat van crisis. Ondanks renteverlagingen, goedkope leningen aan banken door de ECB en Quantitatieve Easing, elke maand zo'n 60 miljard  euros aan waardepapieren van banken opkopen om de economie te stimuleren.

Maar zie de tabellen over begrotingsekorten, staatsschulden, werkloosheid en groei voor de resultaten van dat alles.

De juichende stemmen zijn verstomd en in plaats van het paradepaard van de EU is de euro in de ogen van velen een rampenplan geworden.

Want nu komen ook de stemmen los die in 1992 gefaald hebben de euro tegen te houden. Nu worden de fatale bouwfouten van het eurogebouw door economen en politici uit die tijd zelf blootgelegd. Door betrokkenen zelf.

Nu wordt uitgelegd waarom de euro nooit ingevoerd had mogen worden. Zoals ik al herhaalde malen heb gezegd, de euro is door zijn ingebouwde fouten mislukt.

De euro is geen robuuste munt gebleken anders was  hij nooit zo gedevalueerd.

Wat al sinds Lehmann gebeurt is geen opbouw maar schadebeperking geweest.

De nu als balletje opgeworpen volgende stap, een eurozone minister van financiën al dan niet met europarlement en begroting wordt weer een pleister, geen genezing.
 
Morgen ga ik daar verder op broeden

mercredi 22 juillet 2015


Van Plichten en Rechten
 

of is het tenslotte alleen maar een storm in een glas water

 

In de eurozone heeft de bevolking van elke lidstaat via belastinginning en heffingen de plicht er zorg voor te dragen dat het land voldoet aan de door de eurozone gestelde eisen wat betreft de financiële stabiliteit,  het primair overschot, de staatsschuld.

Helaas lukt dat niet en worden de eisen niet gehaald hetgeen leidt tot lasten verzwaringen voor die bevolking om alsnog in vele jaren tijd wel aan die eisen te kunnen voldoen, althans dat is het streven.

Maar welke plichten heeft de lidstaat daarbij ten opzichte van zijn bevolking?

Wat gaat voor?

Dat is een vraag die opgeroepen wordt door de extra zware voorwaarden die Europa Griekenland oplegt om in aanmerking te komen voor een derde bailout.


Het is duidelijk dat de Griekse bevolking onder de eerste twee bailouts heel veel heeft moeten inleveren.

Naast lastenverzwaringen een "interne devaluatie" bestaande uit loonsverlagingen om de productiekosten te verminderen en de concurrentiepositie te verbeteren.

Dat leidde tot een werkloosheids percentage van meer dan 25% en de mede daardoor veroorzaakte armoede voor ongeveer 30% van de bevolking.

Dat is in tegenstelling met de verwachtingen die de crediteuren hadden.

Na een korte krimp hadden zij een snelle ontwikkeling van de Griekse economie verwacht. Niet alleen bleef die uit maar de krimp zette juist door. Later gaf het IMF dan ook toe dat zij de gevolgen van de "austerity" politiek hadden onderschat.


Vergeleken met het werkloosheids percentage over de gehele eurozone van 11,1 % is de werkloosheid in Griekenland meer dat twee keer zo hoog. Volgens Eurostat was de "severe deprivation",  ernstige armoede,  indicator over de gehele  eurozone  in 2013 7,5%, in Griekenland 20,3%  in 2014 oplopend tot 21,7%  terwijl in de overige juist vooral een vermindering of stabilisatie plaats vond.

 Aan het einde van 2014 bereikte Griekenland dank zij de bailout een primair begrotingsoverschot. Dat wil zeggen dat er een positieve fiscale ontwikkeling was en dat de Griekse overheid minder uitgaf dan er binnenkwam.

Het zegt echter niets over de economie. Het BBP was intussen met 25% geslonken en de staatsschuld opgelopen tot eind 2014 175%, nu reeds een stuk hoger. Dat primair overschot; toegejuichd als een succes zei dus  alleen iets over de overheidsbestedingen.

Een verbetering dus van de fiscale positie maar een verslechtering van de welvaart van de bevolking vergeleken met de andere euro lidstaten.

Men kan natuurlijk stellen dat de oorzaak lag in het niet uitvoeren door de Griekse regering van een aantal structurele hervormingen. Daardoor zou misschien geen verbetering zijn opgetreden maar zeker geen verslechtering, zij werden inmmers niet uitgevoerd en dus veranderde de situatie daardoor niet.

Het logische gevolg is nu de noodzaak van een derde bailout omdat Griekenland nog geen toegang tot de kapitaalmarkt krijgt. Wat wellicht minder logisch is dat deze derde balout gepaard gaat met nog zwaardere lasten voor de bevolking dan de eerste twee.

Want zoals gezegd, de bevolking is al zwaar getroffen door de lastenverzwaringen van de eerste twee bailouts. Is dat nog tegenover deze bevolking te verantwoorden.

En zal die serie bailouts na deze derde werkelijk ophouden, d.w.z. niet nodig zijn. Want als de eerste twee niet hebben voldaan waarom dan de derde wel.
 

Zoals ik in een vorig blog heb gezegd is de fiscale politiek van de eurozone erop gericht via hervormingen en innovatie de economieën op één lijn te krijgen, die in het Stabiliteits en Groei Pact met de aanvullingen erop zijn vastgelegd.

Tot nu toe, zoals blijkt uit de tabellen die ik in de loop van de tijd in mijn blogs heb getoond, is die situatie door vrijwel geen enkele lidstaat bereikt. Griekenland ligt daarbij op de laatste plaats.

Men kan natuurlijk stellen dat de oorzaak daarvan onwil is om de noodzakelijke hervormingen, vooral die van de arbeidsmarkt, uit te voeren.

Maar te veronderstellen dat Griekenland door hervormingen dezelfde economische kracht als Duitsland zou kunnen verwerven is pure fantasie.

Daarom is ook te veronderstellen dat Griekenland door austerity en hervormingen dezelfde economische kracht als Duitsland zou kunnen bereiken eveneens pure fantasie. Want zelfs Duitsland heeft een hoger staatsschuld percentage dan door de verdragen wordt toegestaan.
 

De eurozone heeft wel één munt maar is geen optimal currency zone, bij lange na niet.

Daarom zal het in de eurozone altijd dweilen met de kraan open blijven. Monetaire maatregelen, zoals geldverruiming, zijn voor sterke landen gunstiger dan voor zwakke landen. Een lagere wisselkoers van de euro bevoordeelt die landen die al een sterke exportpositie hebben omdat zij tegen lagere prijzen kunnen leveren. Sterke landen worden sterker en daardoor zwakke landen zwakker. Fiscale politiek is beperkt omdat devaluaties onmogelijk zijn geworden. Dus zijn lastenverzwaringen en hervormingen de enige weg. Een weg die de welvaart van de bevolking aantast.

Bailouts verhogen de schulden bovenmate. Kijk naar Griekenland, Portugal en Ierland. Want de bailouts dienen grotendeels alleen voor het aflossen van oude schulden omdat er niet op de kapitaalmarkt kan worden geleend tegen redelijke rente. Daardoor wordt niet de economie bevorderd. Door de bevolking gedwongen zware lasten op te leggen wordt de concurrentiepositie verbeterd maar de welvaart van de bevolking aangetast.
 

Er moet een keus worden gemaakt.

Een muntunie die geen optimum currency zone is, met zo sterk uiteenlopende economieën, kan alleen blijven bestaan als er blijvende geldstromen gaan van de sterke landen naar de zwakke.

Bij deze keuze is het echter essentiëel dat hij niet leidt tot het ontlopen  van hervormingen. Want geld laten stromen naar andere landen om daar hogere lonen, uitkeringen en pensioenen, arbeidsvoorwaarden e.d. dan in de donorlanden mogelijk te maken is unacceptabel. Er moet dus een overkoepelend gezag zijn dat toezicht houdt. Die weg leidt onvermijdelijk naar een politieke unie met centraal gezag.


Als men dat niet wil kan men door parallelle per land verschillende munten in te voeren naast de euro met verschillende wisselkoersen ten opzichte van die euro de mogelijkheid scheppen tot devaluatie en op de economische verschillen afstellen van die parallel munt. Dan behoudt men de illusie van een echte muntunie met de regelende kracht van de wisselkoers

Als men dat ook niet wil moet men de muntunie ordelijk opheffen, via parallelle munten als overgangsfase

Als men weigert een keus te maken is de enige weg die van het doormodderen met bailouts die geen permanente oplossing vormen en de schulden groter maken tot de onwil om nog verder bij te dragen de zaak vast laat lopen en imploderen.

Dat lijkt mij de enig mogelijke weg want geen land is bereid zijn  politieke zelfstandigheid op te geven en op te gaan in een politieke unie.

En alleen een financiëel parlement zoals wel voorgesteld heeft te weinig bevoegdheden om landen tot hervorming en aanpassing te dwingen.

Het is alles of niets.

 
Of overdrijf ik schromelijk omdat het toch alleen maar om Griekenland gaat. De andere landen hebben toch geen geld van ons nodig. Maar waarom maakt iedereen er dan zo'n heisa over.  Want het gaat verder prima met de eurozone lees ik. Met de oude bailout landen gaat het weer goed. Ierland barst weer van de multinationals, Spanje groeit als kool en van Portugal horen we niets. En om dan voor  Griekenland alleen een fiscale unie, politieke unie  op te richten is toch wat overdreven.

 

Of zie ik het weer helemaal verkeerd.