Griekenland, binnen of buiten, maar altijd failliet

Zouden er nog analisten zijn die echt van mening zijn dat de onderhandelingen tussen de Griekse verschillende afvaardigingen en de EU en eurozone delegaties echt de onderliggende bedoeling hebben de Griekse economie weer op de rails te krijgen en dat die verbetering door  nog strengere voorwaarden en nog grotere schulden door bailout miljarden tot stand kan komen?

Of zien wij hier een strijd tussen een Griekenland dat zich probeert los te wringen uit een systeem dat hun economie met 25% heeft doen krimpen, hun werkloosheid tot boven de 25% heeft getild en hun schuld tot 180% van hun gekrompen GDP heeft doen oplopen?

Want de economische opleving eind 2014 die een percentage was van een tot de bodem uitgeklede economie stelde in echte termen niet zoveel voor. Als je niets meer hebt is alles wat binnenkomt percentagegewijs enorm.

Zelfs dat is door de veel te langdurige tot niets leidende onderhandelingen verdwenen en heeft geleid tot een kapitaalvlucht uit Griekenland.

Waarvoor zullen de 7,2 miljard laatste tranche hulp die maar niet uitgekeerd wordt voor gebruikt worden? Het is duidelijk om Griekenland niet direct failliet te laten gaan, om de af te lossen schulden en de op te brengen rente te kunnen betalen. Niet om de economie uit het dal te halen.

Men kan veilig stellen dat de bailout hulp (waar de banken het meest van profiteerden) niet veel heeft gedaan om de Griekse economie te steunen en dat de genadeslag is uitgedeeld door die langdurige onderhandelingen die dat woord eigenlijk niet waard zijn.

Het doel van de eurogroep is Griekenland in het gareel te houden, volledig te laten doorgaan op de huidige weg. Maar zelfs het IMF is er onderdehand van overtuigd dat dat niet de juiste weg is en dat ook zij de gevolgen van de Griekenland opgelegde bezuinigingsvoorwaarden hebben onderschat.

Het doel van Griekenland is onder de strengste voorwaarden uit te komen en zelf beslissingen te kunnen nemen.

De eurozone heeft al veel reputatieverlies geleden door de Griekse kwestie. Niet in de officiële berichtgevingen maar daarbuiten. Want het is vrij helder dat de eurozone geen argumentenpolitiek maar machtspolitiek voert. Bij  elke Griekse poging om wat ruimte te krijgen is het antwoord dat de door Griekenland voorgestelde hervormingen niet genoeg zijn en te wijzen op de gevolgen: een Grieks default. Want de eurozone wil geen verzachting maar een nog verder gaande bezuinigingsronde en hij wil alleen een Grieks voorstel accepteren dat dat inhoudt. 

Het argument dat Griekenland buiten de eurozone (en misschien buiten de EU als gevolg) financiëel ten onder zou gaan is zonder meer juist. De Griekse historie is doorspekt met devaluaties.

Maar het alternatief is een Griekenland dat alleen door voortdurende steun op de been gehouden kan worden en daar door de enorme schuldenlast nooit van los kan komen behalve in het geval van een wonderbaarlijke toename van de groei die alleen in rekenmodellen realistisch is. Een blijvend blok aan het been van de overige eurozone landen. Alleen te maskeren, niet op te lossen, door een 100% fiscale unie in de eurozone.

Dus binnen of buiten de eurozone maakt niet veel uit. Griekenland heeft een grote devaluatie nodig en een herstructurering van de schulden. Binnen of buiten de eurozone.

Maar de Griekse bevolking wil eigenlijk het voor de eurozone onaanvaardbare: binnen de eurozone blijven maar wel eigen baas.

Devaluatie binnen de eurozone is niet mogelijk door de gezamenlijke munt, herstructurering (lees hiervoor een 50% kwijtschelding van de schulden bijvoorbeeld) is niet te verkopen aan de eurolanden  die vrijwel allemaal al veel te hoge schulden hebben. Verzachten van de voorwaarden is het zaaien van ellende voor de regeringen in de landen die wel voldoen aan de bailout voorwaarden en daardoor ook een door de bezuinigingen verarmde bevolking hebben gekregen.

Maar als Griekenland uit de eurozone zou stappen is de klap voor die zone groot.

Wat is dan de belofte van Draghi alles te doen om de euro te redden nog waard. Want als een lidstaat eruit kan stappen geldt die garantie niet meer voor dat land. We zien dat het voor Griekenland zelf al niet meer geldt gezien de stijl stijgende rente voor hun leningen hoewel het nog steeds eurozone lid is. Het vertrouwen van de kapitaalmarkt in de eurozone is gebaseerd op het gezamenlijk steunen van zwakke landen via  de monetaire politiek van de ECB door de gehele zone die goedkope staatsleningen voor elke lidstaat mogelijk maakt. Maar als een land eruit kan stappen is dat voor dat land weg.

Het is dus van groot belang elke lidstaat binnen de zone te houden.

Griekenland zou nog wat concessies kunnen doen op het gebied van de 13e maand pensioenen, op de BTW tarieven, de overheids administratie. Maar er is ook een een rode lijn, de BTW op de eilanden, verder gaande arbeidsmarkt hervormingen en pensioenen en de verkoop van assets (vliegvelden etc) die hiermee in, tegenspraak is. Dat laat niet veel ruimte, maar 78% van de Grieken, volgens een peiling, wil een overeenkomst met de crediteuren, 62% is tegen een referendum over de uitkomst. Ook die uitkomsten moeten meetellen.

Moody heeft de Griekse staatsobligaties verder gedowngrade tot Caa2 en verlaagde de voorspelde economische groei van 1,2% naar 0,5. Maar de yields op Griekse obligaties daalde naar 11,25%, 17 basis punten.

52% van de geenqueteerden bij Bloomberg geloven in een Grexit tegenover 42% die Griekenland binnen de eurozone zien blijven. Een negatievere uitkomst dan bij een soortgelijke peiling in januari.

Sinds 2001, vanaf het prille begin is Griekenland al een doorn in het eurozone vlees geweest en nu zijn we bezig aan het laatste bedrijf: default en erin of eruit of een onvoorwaardelijke overgave en geld. Voor de eurozone een afweging of de besmetting op financieel gebied en, wat veel zwaarder weegt, een precedent op langere termijn voor andere zwakke lidstaten (of juist sterke!) om uit te stappen en tenslotte het vertrouwen van de kapitaalmarkt in de structuur van de eurozone de voorkeur heeft boven coulantie.

Zal mei de uitkomst brengen of gaat het spel van veel loven en weinig bieden nog veel langer duren. Alleen de deus ex machina kan het weten.

De façade en het interieur

Losse gedachte vooraf: De aandelenkoersen op de effectenbeurzen blijven maar doorstijgen. Het zou dus goed moeten gaan met de economie. Maar waarom stijgen de lonen dan niet mee? Waarom is de internationale waarde van de lonen in de eurozone dan juist met met de euro met 20% gedaald sinds 2014.

Maar het kan de economie niet zijn want die groeit in de eurozone maar een beetje.

De oorzaak is wat men nu toch wel openlijk toegeeft:  Het QE programma van de ECB en de lage rente politiek. De 60 miljard euro die maandelijks naar de banken toevloeien. Obligaties brengen door de lage rente politiek niets op. Het eindigt in een vlucht in de aandelen.

Ik heb het al vaak gezegd, de eurozone is er voor de staat en de banken, de façade van het gebouw.

Bij de façade blijkt al dat het gebouw slecht gefundeerd is. De schulden zijn torenhoog, de begrotingstekorten blijven nog lang die schulden aanjagen, de groei is niet intern gevoed maar hangt sterk af van de groei buiten de eurozone, de munt is sinds 2014 met 20% gedevalueerd, er wordt 1140 miljard euro bij gedrukt tot de inflatie, de afgod van de centrale banken, tot 2% is toegenomen; met hetzelfde doel is het ECB rentetarief bijna 0 zodat sparen inderdaad alleen voor de dommen is.

Het interieur bestaat uit 19 lidstaten kamers die onderling ongelofelijk verschillen. Minimumlonen, werkloosheiduitkeringen, uitkeringen voor langdurig werklozen, belastingen,  ze verschillen ernorm. Maar de kamerdeuren staan allemaal open, de bewoners kunnen van de ene kamer naar de andere verhuizen. Dat schept wel problemen.

In die lidstaten kamers bevinden zich de lieden die het gehele gebouw in stand moeten houden, de werkenden. Zij brengen de honderden miljarden euros op die de kamers zelf en het gebouw moeten onderhouden. Zij zijn daadwerkelijk de centrale figuren van de eurozone. Helaas, omdat het gebouw in zo'n slechte staat verkeert en sommige kamers eveneens moeten zij meer opbrengen dan het geval zou zijn bij een gebouw in goede staat. En sommige lidstaten zijn in zo'n slechte toestand dat er zelfs grote werkloosheid is en dus zelfs minder werkenden meer moeten opbrengen en dat zelfs hun lonen verlaagd worden omdat de echte economie, het kopen en verkopen,  is ingestort. Dat heeft gevolgen voor hun koopkracht en kan tot een vicieuze cirkel leiden. In sommige staten is er een blijvend vangnet voor langdurig werklozen, in andere staten is er na verloop van tijd niets meer, geen enkele uitkering en is men afhankelijk van anderen.

Het vreemde hierbij is dat er op het oog een flinke vooruitgang is geweest sinds 2000, het begin van de eurozone. Minimum lonen zijn gestegen, gemiddelde lonen  eveneens. Maar daartegenover is de werkloosheid aanzienelijk toegenomen en wel in sterk afwijkende mate bij verschillende lidstaten.

In 2001 was de werkloosheid iets boven 8%, in 2008 zelfs slechts 7,3% maar daarna nu gestegen tot 11,3%.

De verschillen in werkgelegenheid tussen de lidstaten is dus uitermate groot. Er wordt wel gesproken over een soort Europese werkloosheidverzekering waarin alle lidstaten zouden participeren. In dat kader wordt ook weer een fiscale unie gesuggereerd die het overmaken van fondsen van het ene land naar het andere mogelijk zouden maken. Dat zou de druk op de  getroffen lidstaten kunnen verzachten en de mogelijkheid tot verbetering van de economie scheppen. Een bijdrage van 2% van het BBP per lidstaat zou zo'n verzekering mogelijk kunnen maken.

Nu zijn er in de opvang van de werklozen per lidstaat geen regelingen, afwijkende regelingen over hoogte en duur van de uitkeringen met in sommige lidstaten een vangnet, in andere niet. De situatie van werklozen is dus de verantwoordelijkheid van het betreffende land.

 

 

Uitgeplitst naar lidstaten varieert de werkloosheid nu van 4,8 tot 26% met een gemiddelde van 11,3%.

 

 

Ook de minimum lonen in de verschillende lidstaten verschillen sterk zoals blijkt uit de volgende tabel (met ook niet eurozone staten). Een minimum loon vaststellen voor de gehele eurozone zoals sommige partijen voorstellen en daarvoor bijvoorbeeld het gemiddelde minimumloon (zie laatste regel van de tabel) nemen zou tot een economische chaos leiden.

 

 

Al zulke voorgestelde overkoepelende regelingen gaan uit van de veronderstelling dat gelijkschakeling kan worden opgelegd en dan ongestoord leidt tot gelijkvormigheid. Deze veronderstelling wordt ontkracht door het gegeven dat ondanks alle pogingen tot convergentie de verschillen tussen de lidstaten groter zijn geworden in plaats van verkleind. Het tegenovergestelde van het beoogde.

Indien het inderdaad zo zou zijn dat het potentiëel van alle lidstaten gelijk zou zijn, zou het juist de individuele inspanning van elke lidstaat zijn die de convergentie tot stand brengt. Elk systeem van transfer van middelen om die convergentie te bereiken vermindert juist de noodzaak om die inspanning te leveren.

 

Dat minimum loon verdient men theoretisch minimaal als men tenminste werk heeft. 11,3 % van de workforce, de werklozen,  in de eurozone verdient dat dus niet. Voor de anderen gaat het vaak om part time banen, oproepbanen of banen waar het minimumloon eenvoudig niet betaald wordt.

Want zoals ik al eens eerder heb betoogd, er is een flinke in-work poverty in de eurozone. Mensen die werken maar onder de armoedegrens leven.

Men kan ook zeggen dat sinds 2000 de lonen toch behoorlijk gestegen zijn. Zie de tabel die de stijging van het gemiddelde loon in die periode laat zien..

 

Van 1300 naar 1700 euro per maand.

Maar dat is bedriegelijk want daar staat tegenover de consumentenprijsstijgingen in die periode. Zie  de tabel hieronder.

Zo blijkt in  Groot Brittannië dat de loonstijgingen tot nu toe steeds iets achter zijn gebleven met bij die prijsstijgingen. In realiteit dus een achteruitgang van de koopkracht. Een van de redenen waarom de economie in het VK zo sterk groeit. Geen verhoging van de productiviteit maar een verlaging van de loonkosten. 

Pas nu treedt er een reële verhoging op en neemt de koopkracht toe. 

Loonkosten zijn inkomen voor de werkenden maar een kostenpost voor het bedrijf. Er moet een redelijke relatie zijn tussen de loonkosten van het bedrijf en de opbrengst van het bedrijf.

Ook de Hartz IV in Duitsland had tot doel de arbeidskosten omlaag te brengen door versobering in de arbeids wetgeving. Ook dat hielp mee Duitsland tot motor van de eurozone te maken.

De werkenden moeten uiteraard ook de inkomsten voor de niet werkenden opbrengen. Dat gaat via de belastingen en heffingen die zij aan de staat moeten betalen van hun inkomsten.

Niet alleen zijn de tarieven van de inkomstenbelasting behoorlijk gestegen de afgelopen jaren, bovendien is zoals uit de tabellen blijkt de BTW eveneens omhooggegaan. Dat heeft de koopkracht van de consumenten behoorlijk aangetast. De consumenten draaien op voor het in stand houden van de staat en de banken.

en de tabellen BTW tarieven

 Zowel inkomstenbelasting als BTW tarieven zijn de laatste jaren flink gestegen om de staat en banken te steunen. Ook liggen de tarieven per land ver uit elkaar en tonen zo weer de onmogelijkheid aan ze in een fiscale unie samen te voegen.

 

 Door de waardvermindering van de euro komen daar de komende maanden  nog  de prijsstijgingen bij van geïmporteerde goederen en de inheemse goederen die geïmporteerde materialen bevatten. Er wordt al gesproken over verhoogde kleding prijzen en prijzen voor electronica. Dat veroorzaakt geïmporteerde inflatie en is dus ook een aanslag op de koopkracht.

We profiteren nu nog (zij het 20% minder) van de gehalveerde  dollarprijs van de olie die de productiekosten behoorlijk doet dalen.

Daar tegenover staat de komend verhoging van de rente in de VS en in het VK. Wanneer dat zal zijn is de vraag maar dat het onvermijdelijk is is zeker en dat het ons leven zal beïnvloeden is ook zeker.

Al de voorafgaan de factoren bepalen de levensomstandigheden van de werkende en niet werkende bevolking van de eurozone.

Dat geeft het volgende beeld van de economische toestand van de bevolking van de eurozone en de EU.

Wie leven er onder de armoedegrens die per land bepaald is op 60% van het gemiddelde loon in dat land. Denk erom dat dat in zwakke landen een triester beeld oplevert dan in de rijkere. In Nederland bijvoorbeeld is de bijstand een vangnet dat de val in de armoede kan voorkomen.

In landen waar na verloop van tijd geen enkele uitkering meer bestaat leidt dat tot situaties waar de mensen op de liefdadigheid van kerken en charitas organisaties zijn aangewezen en gehele families drijven op het pensioen van de bejaarden. Voor het oog is dat vaak verborgen want we zien wel de werkenden maar niet de werklozen die niet aan het normale maatschappelijk verkeer deelnemen. Zo krijgen wij een vertekend rooskleurig beeld te zien.

 Deze tabel dateert uit 2011. Sindsdien is de severe deprivation, zware armoede, alleen maar toegenomen.

De gegevens dateren voor het grootste gedeelte uit 2013. We moeten constateren dat sindsdien de levensomstandigheden van de bevolkingen niet zullen zijn verbeterd maar integendeel verder verslechterd door de haperende economie.

In Duitsland is de armoede het hoogst sinds de hereniging van Oost en West Duitsland, 12,5 miljoen inwoners zijn in 2013 aangemerkt als "arm" (Joint Welfare Association). De werklozen, single moeders, onopgeleiden en ook gepensioneerden lopen het grootste risico.

Volgens Eurostat bevindt zich 25% van de inwoners van de EU in het risicogebied van de armoede, 122,6 miljoen mensen.

In Bulgarije leeft bijna 50% van de bevolking in armoede.

30% in Roemenië, Griekenland, Letland en Hongarijë lopen het ricico van armoede en sociale uitsluiting, 30% van de kinderen in de helft van de EU landen leven in armoede.

Dat is het beeld dus in het rijke westen.

Wat zal de toekomst brengen.

Economische groei, evenwichtige begrotingen en (staats)schuldenbeperking zijn de sleutels voor een betere toekomst.

Tot nu toe hebben we geleefd van constant lenen waardoor een overgrote schuld is opgebouwd. Steeds meer uitgegeven dan er binnenkomt.

Daar komt pas een einde aan als er begrotingsoverschotten  ontstaan waardoor de schulden afbetaald kunnen worden. Maar de komende jaren moeten wij nog steeds leven met toenemende schulden door begrotingstekorten. Al is er groei.

Die groei moet groter zijn dan de inflatie, echte groei dus.

Bij echte groei en een bestaande schuld die kleiner is dan het Bruto Binnenlands Product neemt het schuldpercentage af al wordt het schuldbedrag groter. Dat maakt de schuld in ieder geval, zo neemt men aan, houdbaarder.

De inflatie doet de waarde van de schuld eveneens dalen. Helaas geldt dat ook voor de waarde van het BBP, zodat men daar niets mee opschiet.

De enige echte oplossing is begrotingsoverschotten, veroorzaakt door grotere groei en teruglopende overheidsuitgaven.

Dan is het niet meer nodig de lasten voor de burgers verder op te schroeven, dan kunnen die op de lange lange duur zelfs omlaag.

Pas als de werkenden de staat en banken zo weer in solvente staat hebben gebracht kunnen zij zelf profiteren, niet eerder.

Maar als aan die voorwaarden niet wordt voldaan, wat dan.

What about the workers?

De Centrale Banken spelen dus met geld, heel veel geld.  Het is in de eurozone al zover gekomen dat je als je  een hypotheek afsluit die ver onder de waarde van het pand is en je bent kredietwaardig dat de bank je dan nog rente toe zou moeten geven. Dat moeten ze toch ook als ze dat bedrag veilig bij de centrale bank stallen. En dat doen ze toch ook als ze de superveilige leningen aan Duitsland en Nederland verstrekken.

Lenen kost geld wordt bij elke reclame erover vermeld. Voor Nederland en Duitsland levert lenen juist extra  geld op.

Als het echt zover is gekomen dat er zoveel geld in omloop is dat de grote geldbezitters niet weten hoe het veilig weg te zetten en daarvoor dan nog geld toe willen betalen is de grens van het normale toch behoorlijk overschreden. Maar voor bedrijven en particulieren die willen lenen gelden andere tarieven. Daar geldt nog het risico dat de rente bepaalt.

Wat de waarde van het geld betreft, waar is de dekking? Verdubbel de geldhoeveelheid en de waarde ervan is nog maar de helft als je tenminste vindt dat er dekking tegenover dat geld moet staan. Dat lijkt logisch maar is niet waar. Wat er wel tegenover komt te staan zijn steeds hogere schulden.

Tussen 2007 en midden 2014 zijn wereldwijd de schulden toegenomen met $ 57 biljoen tot $ 199 biljoen. Dat is 286% van het totale wereld product. In 2000 bedroeg dat percentage nog 246% (McKinsey). Dat wil ook zeggen dat de denkbeeldige geldhoeveelheid daarmee is toegenomen en de denkbeeldige waarde verminderd. De centrale banken hebben hierbij inderdaad de centrale rol gespeeld.

In de eurozone heeft de ECB inderdaad de rentetarieven zo laag gemaakt en zelfs negatieve rente ingevoerd voor het parkeren van gelden door banken bij die centrale bank. Tevens wordt er elke maand 60 miljard euro extra in omloop gebracht door het opkopen door de ECB bij banken van staatsobligaties en andere gedekte waardepapieren. Heel precies beschouwd is het niet het zomaar creëren van geld, er staan immers obligaties tegenover. Zo beschouwd is het eenvoudigweg het alvast innen van het geld dat toch los zou komen bij het aflopen van de termijn van de obligaties. Op dat punt moet de obligatiehouder de bank immers het bedrag van die obligatie terugbetalen.  Het is dus geld dat in de toekomst vrij zou komen nu al gebruiken. Een wissel op de toekomst die in de toekomst betaald moet worden. Maar ieder geval is het nu honderden miljarden die naar de banken gaan vloeien. 

De ECB heeft nog meer gedaan. Naast die uiterst lage rente die lenen voor banken en staten zo goedkoop maakt heeft de ECB ook nog een soort staatsgarantie voor leningen geschapen. Draghi heeft verklaard dat hij de euro kost wat kost in stand zou houden. Dat heeft dus het risico voor het lenen aan landen die anders een groot risico zouden vormen en dus hoge rentetarieven zouden moeten betalen beperkt tot het lenen aan de gehele eurozone, want de ECB vertegenwoordigt alle lidstaten van de eurozone en als de ECB zich dus met deze toezegging garant stelt voor die leningen dan doen in feite alle lidstaten dat. Het nadeel is natuurlijk dat die risicovolle lidstaten niet meer in hun leengedrag geremd worden door hoge rentes.

Het komt erop neer dat de centrale bank alle normale economische remmingen en impulsen vervangt door een centralistische monetaire protectie politiek en dus de eigen verantwoordelijkheid van de individuele lidstaten voor een flink deel wegneemt. Dat alles kan worden gevangen onder de taken van de centrale bank prijsstabiliteit en waarde bewaking van de munt. 

De centrale bank dekt zich overigens wel in voor de gevolgen van deze monetaire politiek. Herhaaldelijk stelt zij dat monetaire politiek alleen niet voldoende is en dat de echte politiek die hervormingen moet plegen die, als men het goed beschouwt, die monetaire ingrepen overbodig moeten maken. Maar het is die monetaire politiek die dus voor een groot deel palliatief is, dwz de pijn verzacht en daardoor juist die noodzaak van die hervormingen die de ECB wil, zij het tijdelijk, wegneemt. Dat is het logische gevolg.

Frankrijk bijvoorbeeld kan een deel van de extra door de Eurozone opgelegde bezuinigingen financieren door de lagere rentebetalingen die het moet verrichten en de geldverruiming. Logisch maar het maakt een aantal echte hervormingen (tijdelijk) overbodig. Overigens praat men zo gemakkelijk over hervormingen maar de meeste "bezuinigingen" zijn niet veroorzaakt door hervormingen maar door lastenverzwaringen.

 Een van de bijwerkingen, althans volgens de analisten, van de ECB QE. Van 1.39 dollar tot 1.08 vandaag.

De ECB staat met haar monetaire politiek ver buiten het echte leven. De ECB werkt met modellen, prognoses, veronderstellingen. Abstracties. Kijk naar  het doel van de rentepolitiek en geldverruiming. Het enige doel is de inflatie op of iets onder de 2% te brengen. Waarom? Omdat hoger en lager gevaarlijk zouden zijn voor de economie. Waardoor afwijkingen in dat percentage veroorzaakt worden doet er niet toe, via die monetaire ingrepen, zo verzekert Draghi komt dat percentage daar. Nu heeft die monetaire politiek een aantal bijwerkingen zoals (en dat komt heel goed van pas vindt men, misschien wel ten onrechte) een waardevermindering van de euro die zou moeten leiden tot een betere positie op de export markt. Zoals een geldstroom naar de effectenmarkten die gemakkelijk tot een bubbel zou kunnen leiden. Zoals een gebrek aan obligaties voor andere gegadigden omdat de ECB ze allemaal koopt. Zoals een vermindering van de noodzaak tot, daar komt het weer, de noodzakelijke hervormingen. Een impuls voor andere landen om het voorbeeld van de eurozone  te volgen  om niet de eigen positie in gevaar te brengen. De USA kijkt met argusogen naar wat er in de eurozone gebeurt. De lage euro en sterke dollar maken de USA producten erg duur in de eurozone, die toch een van de grootste economische blokken in de wereld vormt. Wat de eurozone doet weerkaatst in de wereld. Maar daar heeft de ECB geen boodschap aan. Het gaat om die 2%. Nergens gehaald, in de USA weer terug bij bijna deflatie, in het VK idem.

Overigens leidt 2% inflatie per jaar want het moet continu plaats vinden na tien jaar tot meer dan 20% prijsverhoging. Niet gecompenseerd een enorme verarming voor de consument. Loonsverhogingen moeten dat weer compenseren die de productie weer duurder maken en dus weer inflatie dus prijsverhogingen veroorzaken. Een oneindig durende stap van prijs/loon verhogingen die zo gemakkelijk tot een niet te stoppen spiraal leidt waar de percentages steeds hoger worden tot ze de pan uit vliegen. Hyperinflatie. Duitsland huivert alleen bij de gedachte al.

Nu kan de ECB gemakkelijk praten over hervormingen. Zelf is de ECB onafhankelijk, geen verantwoording schuldig, het enige protest kan zijn een meisje dat in Frankfurt op de tafel springt en graffiti rondstrooit, als symbool voor de geldstrooierij van de ECB. Want de ECB staat ver van het volk in de Frankfurter ivoren toren.

Maar hervormingen, wat zijn dat. Is dat wat in Griekenland gebeurt, in Spanje en Portugal en goed verlopen schijn te zijn in Ierland misschien wel dank zij de vele multinationals die daar gaarne neerstrijken. Tussen Griekenland en de eurozone zien we de twee gezichten. De eurozone die van geen wijken wil weten en de Grieken die uitgeput zijn en beter willen. Want er is overal een steeds grotere kloof tussen degenen die getroffen worden door de austerity en degenen die er juist beter door worden. Ook in Griekenland. De kloof tussen rijk en arm, steeds groter. De eerste groep heeft zich, en kan dat ook, veilig gesteld, de tweede vangt de klappen op.

Want, zoals ik al zei, de austerity, de bezuiniging, de hervormingen, bestaan voor het grootste deel uit lastenverzwaringen via belasting en heffingen, loonsverlagingen, pensioenverlagingen, die door de rijkeren ontweken kunnen worden maar voor de anderen kan vluchten niet.

Hervormen van de bureaucratie van wat men zo fraai noemt de arbeidsmarkt. Maar is de Europese Unie zelf, met de oneindige stroom directieven en aanwijzingen, het overstelpend aantal commissarissen en commissies, het half nomadische parlement niet een cartoon voorbeeld van een "gestroomlijnde" bureaucratie. Dat geldt evenzeer voor de eurozone, voor de ECB, voor het ESM. Er zijn met de Europese Unie vele bestuurslagen toegevoegd aan de al bestaande. De bestuursbureaucratie in Europa is verveelvoudigd.

Het hervormen van de arbeidsmarkt. Multi-inzetbaarheid, sneller overstappen van bloedende naar bloeiende sectoren, flexibiliteit.  Bureaucratisch zo gemakkelijk uitgesproken.

Maar..... what about the workers indeed.

Voor morgen.

Bewitched, bothered and bewildered, am I.

zoals ik het probeer te zien

Gebogen over hun stuurwiel zitten zij zonder valhelm, de presidenten van de centrale banken, Mrs Yellen, Mr Draghi, Mr Kuroda, Mr Carney  en de andere. Met de linkervoet bedienen zij het rentepedaal, met  hun rechtervoet het geldpedaal van de motoren van de economie en zo racen zij zij aan zij om te voorkomen dat zij de race verliezen. Er is één pedaal dat zij niet hebben: de rem.

Zij heheersen en sturen de mondiale economie. Heel vroeger werd die economie staatshuishoudkunde genoemd en dat is het ook. Het staat in feite ver af van het welzijn van de burgers, de belastingverschuldigden. Al vanouds zijn de burgers gezien als vullers van de staatskassen. Toen Willem de Veroveraar Engeland had veroverd liet hij direct de bezittingen van alle Engelsen vast leggen in wat in de volksmond het Domesday Book werd genoemd, op grond waarvan de belastingen werden vastgesteld en geïnd. Wij kennen ook nog altijd de tiende penning van de gehate Alva. Er is dus niets nieuws onder de zon.

Het eurozone tekort over 2014 is onder de 3% gekomen, 2,4%. Het percentage van de nationale schuld van de eurozone is gezakt naar 91% deelt de EU ons mede.

Een groot succes.

Er is echter een "maar". Door de nieuwe berekeningsmethode van het BBP of GDP, het Bruto Binnenlands Product (wereldwijd ingevoerd) waarbij overheidsuitgaven aan innovatie, inkomsten uit criminaliteit  e.d. bij het BBP werden opgeteld is het eurozone BBP in één klap met zo'n 3% verhoogd.

Vandaar dat het begrotingstekort als percentage lager is geworden. Datzelfde geldt voor het percentage van de staatschuld. Het heeft  echter  geen enkele invloed op het schuldbedrag zelf.

Om het in de gedachten terug te roepen, deze nieuwe berekenings methode is de oorzaak dat Nederland 1,1 miljard euro extra moest betalen aan de EU omdat het BBP ineens zo'n 6% gestegen was door deze nieuwe berekeningsmethode.

Dat deze daardoor lagere percentages als een vooruitgang werden gezien is dus ietwat opgeblazen.

Als ik echter de cijfers neem van maart 2015 van het programma "World Debt Clock" dat de schuldpercentages berekent door de deling van BBP en schuldbedrag kom ik op andere percentages. Hieronder de daaruit verkregen tabel voor de eurozone landen waarbij het percentage voor de eurozone op 97,11 komt te liggen. Verschillende berekeningsmethodieken kunnen dus behoorlijke verschillen vertonen.

Uit deze cijfers blijkt ook dat slechts zes van de lidstaten, waaronder vijf nieuwe, aan de 60% schuldpercentage voldoen.

Eveneens zijn er zes die een schuldpercentage van meer dan 100% vertonen.

Al met al geen overeenstemming met  het vereiste in het Stabilisatie en Groei Verdrag.

Dan moet niet vergeten te worden daarbij te vermelden dat elk jaar de staatsschulden stijgen zolang er een begrotingstekort is met dat tekort.

Nu is het wereldwijd ook niet best gesteld met de schulden. In de rijke landen is het schuldenniveau publiek en privaat gestegen tot 275% en 175% in de Emerging Markets. Beide 30% meer dan voor de 2008 crisis.

(Staats)schulden hebben drie aspecten. De hoofdsom die na verloop van tijd terugbetaald moet worden, de rente die volgens een overeengekomen percentage over de hoofdsom per jaar betaald moet worden en de muntsoort waarin ze zijn afgesloten.

Dat dat laatste ook belangrijk is ondervinden die Fransen die hypotheken in Zwitserse franken hadden afgesloten vanwege de lage rente en door de waardevermindering van de euro door het loslaten van de koppeling met de Zwitserse frank nu ineens in euros omgerekend een  veel hoger bedrag aan schuld hebben.

Wereldwijd is er naar men aanneemt 9 biljoen dollars geleend door Emerging Markets, gelokt door de lage rente.

Wat de hoofdsom betreft, doordat alle staten vrijwel altijd een begrotingstekort hebben en dus steeds toenemende schulden hebben worden deze steevast afgelost door nieuwe grotere leningen af te sluiten.

Immers zolang een staat een begrotingstekort heeft neemt het bedrag van de staatsschuld toe. En zo'n tekort is heel gewoon.

Het rentepercentage is een geheel ander verhaal. Normaal gesproken hangt de rente sterk af van de schaarste van geld en het risico op niet terugbetalen. De rente heeft daarmee een grote invloed op het leengedrag van particulieren, bedrijven en landen. Is er al veel geleend dat neemt het risico toe en zal het rentepercentage oplopen tot het zo hoog is dat de lener wel uitkijkt en niet meer lenen kan. Is het ricico groot omdat de lener niet erg solvabel is dan zal het rentepercentage veel hoger dan normaal zijn. Het rentepercentage heeft dus een remmende invloed op riskant leengedrag.

De waarde van de hoofdsom heeft twee kanten: het bedrag in de muntsoort waarin geleend is en de waarde daarvan omgerekend naar de globale reservemunt, de dollar.

Nemen we de euro bijvoorbeeld dan zien we dat de waarde ervan ten opzichte van de dollar sinds januari 2014 met 20% is gedaald.

We zien dan ook in de statistieken dat  terwijl er in de eurozone groei is in de periode 2014-2015 in de euromunt uitgedrukt  er in de dollar uitgedrukt juist een krimp is door de waardevermindering van de euro. Hieronder een tabel van de waarde ontwikkeling van de euro ten opzichte van een aantal belangrijke muntsoorten.

Nu zijn er twee mogelijkheden.

De ontwikkelingen worden overgelaten aan de markt. Dan treden de bovengenoemde remmen in werking. Er geldt dan wel het recht van de sterksten.

De andere is het alles regelen door de overheid. In extreme vormen het kapitalisme en het socialisme. De volkomen verantwoordelijkheid van het individu tegenover de overheersende regelgeving door de overheid. Of een eclectisme met kenmerken van beide. Bescherming van de zwakken.

De banken en centrale banken spelen in dat bespelen van de economie, de staatshuishoudkunde en de gevolgen voor het individu een centrale rol. De banken vormen het verband tussen kapitaal en bedrijfsleven, de centrale banken bewaren, of trachten dat, het evenwicht tussen landen. 

De banken doen het door de rentebepaling voor leningen, de centrale banken door het manipuleren van rentehoogte en geldschepping.

Geld heeft zijn karakter verloren sinds het werd losgekoppend van intrinsieke waarde van de munten of dekking door de goudvoorraad van de landen. Geld in onze tijd bestaat eigenlijk niet meer in die vorm, het is alleen een soort recht op koop, in computerprogramma's vastgelegd.

Daarbij spelen de centrale banken inderdaad een centrale rol. "geld"creëren tegen te vaak dubieuze waarborgen, rentetarieven manipuleren om lenen te vergemakkelijken of moeilijker te maken, zo trachten zij voor hun eigen muntsoort de beste condities te scheppen op de globale markten.

Het is om hoofdpijn te krijgen. Inflatie opwekken gekoppeld aan loonsverhogingen,  geld scheppen om investeringen gemakkelijker te maken. Deels imaginair. Groter groei maken dan inflatie gepaard aan begrotingsoverschotten om schulden weg te werken die door inflatie minder waarde hebben gekregen.

Neem de euro, 20% minder waard tegenover de wereldmunt dan in januari 2014. Voor de eurozone schept dat hopelijk meer export dan de import duurder wordt. Maar bij gelijkblijvende lonen daalt de koopkracht door die duurdere import. Geimporteerde inflatie dus. Kleding en electronica worden al genoemd maar het zijn alle goederen waarin importbestandelen zijn verwerkt. Als er geen loon compensatie komt daalt de koopkracht die toch al miniem is. Wordt dat gecompenseerd door de veronderstelde grotere export waardoor meer werkgelegenheid, investeringen en loon? Een ding is zeker door de lage rente lijden de spaarders en gepensioneerden en gedijt de beurs, het kapitaal dus. De al bestaande ongelijkheid neemt toe.

Volgende keer peins ik daarover door.

Maar ik heb het mischien ook helemaal mis net als in ieder geval een van de voornaamste economische stromingen, de ene van zuinigheid en vlijt en de andere van juist meer schulden om te investeren. Want de economie is geen wiskunde maar een aantal visies. En visies kunnen heel bedriegelijk zijn.

 

 

 

 

 

Grexit of niet de schulden blijven onbetaalbaar

Ook bij de voorjaars vergadering van het IMF en de World Bank in Washington waren de Griekse perikelen een belangrijk onderwerp van gesprek. In de wandelgangen werd Griekenland naar verluid wat milder beoordeeld dan in de officiële gesprekken maar overduidelijk was dat Griekenland niet als een geisoleerd eurozone probleem werd gezien maar als een probleem met mondiale consequenties.

Draghi benadrukte dat er nu meer instrumenten voorhanden waren dan voorheen, eigenlijk bedoeld voor andere doelen, maar ook inzetbaar in tijden van crisis.  We komen dan in onbekend terrein en te vroeg om daarover te speculeren. Volgens sommige analisten kan dit worden gezien als een aankondiging dat de ECB door extra aankoop van obligaties van gevaarlopende lidstaten zou kunnen ingrijpen. Denk wel, een inzet van QE en OMT dan om bepaalde lidstaten te steunen. Een ingreep verboden in het verdrag van Lissabon en ook een ingreep die in Duitsland grote beroering zou oproepen. Maar dat zijn speculaties.

Draghi sprak zijn vertrouwen uit in de stabiliteit van de euro.

Ook Jack Lew, de USA minister van financiën waarschuwde dat een volledige crisis in Griekenland een nieuwe schaduw van onzekerheid op de Europese en globale economieën zou werpen  en maande Athene om snel met gedetailleerde hervormingen te komen.

Moscovici heeft de midden mei bijeenkomst van de eurozone ministers van financiën genoemd als het beslissende moment voor Griekenland om accoord te gaan met een nieuwe serie economische hervormingen of een mogelijke default tegemoet te zien.

Het IMF eist tijdige terugbetalingen op de vervaldata. Lagarde had als advies voor Athene om beter het saaie technische werk van het ontwerpen van hervormingen van de Griekse economie en een geloofwaardige uitwerkingsplan aan te pakken dan te hopen op een "grand political bargain".

Obama zei later dat hij Tsipiras gezegd had dat hij meer achter een zekere flexibiliteit stond dan een politiek die "just squeezing blood from a stone" is, maar alleen als de Grieken met hervormingen komen.

De Financial Telegraph analist Roger Bootle slaat vandaag de spijker op de kop als hij zegt dat een Grieks default en binnen de eurozone blijven niet werkt. Alleen als Griekenland dan ook de eurozone verlaat en devalueert kan het concurrerend worden.

Er kan natuurlijk doorgegaan worden met het uitstellen van een beslissing maar dat is een doodlopende weg. De hoop dat bij de bijeenkomst in Letland afgelopen vrijdag van de ministers van financiën het laatste ontwerp van de hervormingsplannen zou worden aanvaard en ook het meteen vrijkomen van de fondsen zou volgen leefde bij de Grieken. Maar de EC vice voorzitter eiste dat eerst aantoonbaar met de uitvoering va de hervormingen zou moeten worden begonnen. Ook een mogelijke uitstel van betaling werd door het IMF afgesneden.

Ook de oorspronkelijke sympatie van Frankrijk vervaagt en de andere zuidelijke gebailoute landen zijn juist sterk tegen versoepeling gekant.

Einde route dus.

Maar het kan net zo gemakkelijk nog tijden doorsudderen.

Eigenlijk wordt er alleen maar gedebatteerd over één zaak: de onderwerping van Griekenland aan de eisen van de eurogroep of een default. Dat wordt in allerlei details verpakt maar blijft de issue.

Vergeten wordt daarbij de hoofdreden waarom Griekenland die onderwerping verwerpt. Het is volgens hen geen oplossing maar een voortzetting van dezelfde  politiek waardoor de Griekse economie is ingestort en de schulden verder zijn opgelopen en dan zullen blijven stijgen. Dat een voortzetting daar geen verandering in brengt maar integendeel door de aanvullende eisen nog meer schade zal aanrichten.

Volgens Draghi is de euro nu zo stabiel dat een Griekse exit opgevangen kan worden. Maar een Grexit is niet alleen een uittreden van Griekenland maar ook een devaluatie en een oplossing voor de schulden.

Hoe zal de stand van zaken zijn bij een Griekse exit. Natuurlijk is er de Griekse staatsschuld maar daar blijft het niet bij. Ook de niet government sectoren in Griekenland hebben schulden. En voor de bailout schulden gelden terugbetalingstermijnen tot ver in de toekomst.

De overheidsschuld van Griekenland is 316 miljard euros; 177% van het bruto binnenlands product. (Volgens het World Debt Clock 346 miljard euro schuld, 194% van het BBP dat 178 miljard euro bedraagt, per persoon een schuld van  31400 euros. Er zijn diverse methodes om BBP en schulden te berekenen).

De schuldeisers zijn:

   

80% van de Griekse staatsschuld is in handen van het ESM (voortzetter van het EFSF) dus van de belastingbetaler, de ECB, dus van de belastingbetaler en het IMF. De private sector, de banken dus, nog slechts voor 17%.

De Europese belastingbetaler is dus de grootste schuldeiser van Griekenland.

Waar werd het bail-out geld aan besteed.

De leningen van IMF en ESM zijn voornamelijk gebruikt om oude schulden aan de banken te betalen, de Griekse banken te herkapitaliseren en staatsbetalingen te verrichten.

De Griekse economie is er nauwelijks door gesteund.

 Hoe is de terugbetaling geregeld

 

 

Deze grafiek geeft een beeld van het tempo van het schema van terugbetalingen door Griekenland aan de diverse schuldeisers. De termijnen lopen tot ver in de toekomst, 2054.

En onder de terug te betalen bedragen wordt vermeld aan welke organisatie en in hoeveel termijnen.

Welke landen zijn target 2 schuldeisers van Griekenland

Naast de staatsschuld heeft Griekenland  bij het Target 2 betalingssysteem van de ECB een schuld van nu 49 miljard euros.  Het target 2 systeem is het betalings stelsel van de eurozone landen onderling georganiseerd door de ECB. Dat bedrag is 9 miljard meer geworden sinds de tabel van de verdeling van deze vorderingen over de andere landen is opgesteld. Het principe van target 2 was dat het saldo juist 0 zou zijn door een snelel verwerking. In werkelijkheid is het een soort bank van lening geworden. Hierboven een verdeling ervan per schuldeisend land.

 Totaal wordt een totaal lijst van de schuldeisers van Griekenland als volgt.

 

De stelling is dat een staat niet failliet kan gaan maar "default", dat wil zeggen zijn schulden niet meer kan betalen.

Bij een default van Griekenland, die al heel snel kan komen als het land niet in staat is zijn terugbetaling aan het IMF te doen en een uittreden erna uit de eurozone waarbij het land uiteraard ook de schulden aan het ESM en  het ECB niet kan terugbetalen zit men in een vacuum.

Griekenland zou dan de drachme weer invoeren en deze snel devalueren. In welke munt dan de schulden zullen worden berekend en hoe terugbetaling ervan geregeld moet worden is onduidelijk.

Die schulden staan nu vooral op de balansen van ESM en ECB. De ECB kan ze natuurlijk dekken zoals ze nu de obligaties opkoopt van banken, door het geld ervoor te creëren. Voor het ESM is dat moeilijker en op een gegeven moment zal dat fonds een beroep moeten doen op de overblijvende eurolanden (een "call") waarop deze meteen hun aandeel  van dat bedrag zullen moeten betalen inclusie het aandeel van Griekenland zoals in de reglementen van het ESM geregeld.

Een complicatie is dat de Griekse bevolking in de meerderheid in de eurozone wil blijven en Griekenland kan ondanks een default in de eurozone  blijven en kan er niet uitgegooid worden. De reglementen van de eurozone regelen namelijk alleen het lid worden ervan. Het beëindigen van het lidmaatschap wordt niet geregeld. De reden hiervoor is dat op de duur alle leden van de EU  verplicht lid van de eurozone worden, het eindstation van de EU voor alle lidstaten ervan, zodra ze aan de voorwaarden ertoe voldoen, Denemarken en het VK (voorlopig) uitgezonderd.

De impliciete consequentie van het toch uittreden uit de eurozone zou het uit de Europese Unie gezet worden zijn.  Immers als een land geen lid meer is van de eurozone kan hij het verplichte eindstation van de EU niet meer bereiken en heeft hij dus niets meer in die EU te zoeken.

Maar aangezien het verlaten van de eurozone nog niet is voorgevallen is dat een tot nu toe theoretische kwestie geweest.

Wel is het vrijwillig verlaten of uitgezet worden uit  de Europese unie wel geregeld met allerlei nader overeen te komen voorwaarden omgeven die jaren lang blijven gelden.

Een hoofdpijn dossier als je het allemaal zo in gedachten over je heen laat komen. Hoe heeft het toch zover kunnen komen met al die commissies en Brusselse experts.

 

Duitsland    good guy   bad guy

Duitsland is mordicus tegen een Griekenland dat een nieuwe start wil maken. Hoor een briesende Schauble die Griekenland aan alle afspraken wil houden zonder maren. Maar Merkel wil Griekenland toch beslist niet uit de eurozone zien treden.

Het is niet alleen Griekenland dat een nagel aan de kist van Duitsland is. Volgens die Welt wordt Pierre Moscovici, de Fransman en oud minister, nu EU comissaris voor economische zaken op de vingers getikt omdat hij medegetekend zou hebben als voorstander van een motie voor het congres van de Socialistische Partij Frankrijk in juni a.s. waarin een versoepeling van de geldpolitiek wordt gevraagd. De ECB zou rechtstreeks staatsobligaties moeten mogen aankopen. Investeringen zouden deels niet meer als uitgaven bij de begrotingsberekening meetellen. Beide punten waar Duitsland falikant tegen is. Bovendien zijn directe aankopen van staatsobligaties  als staatsteun in het verdrag van Lissabon verboden.

Ook zou er een vergezamenlijking van schulden en spaargelden moeten komen hetgeen voor Duitsland  onaanvaardbaar is zonder politieke unie.

Duitsland was, als ik goed ben ingelicht, het land dat juist dat verbod van directe steun van lidstaten onderling of door de ECB, als voorwaarde voor het verdrag van Lissabon heeft gesteld.

Duitsland wilde vermijden dat lidstaten hun eigen verantwoordelijkheid zouden kunnen afschuiven op andere lidstaten. Achteraf bezien een onmogelijke catch 22. Aan de ene kant het uittreden uit de eurozone niet regelen en aan de andere kant hulp bij niet meekunnen verbieden. Dat roept om problemen en toen die in 2010 kwamen zat Duitsland in een onmogelijke situatie. Griekenland eruit was het einde van de eurozone en impliciet van de Europese Unie en die Europese Unie was Duitsland garantie voor "nooit meer oorlog". Duitsland moest dus wijken. Het bleef niet bij deze ene afwijking van het verdrag. Want meer lidstaten kwamen in de problemen en hulp moest komen. Het gevolg was dat hulp aan landen in acute nood geinstitutionaliseerd moest worden in het ESM om schending van het verdrag van Lisabon te omzeilen.

Maar het zat Duitsland niet lekker want het verminderde de invloed van Duitsland op zijn  geld. Maar ook in het ESM had Duitsland nog een veto door zijn stemgewicht hoewel dat eigenlijk niet waar was. De bestuursleden in het ESM zitten er niet als vertegenwoordiger van hun land maar op titre personel en zijn geen verantwoording schuldig aan hun parlement. Bovendien zijn zij onschendbaar in hun functie. Ze kunnen alleen vervangen worden. Door de quantitative easing door het ECB, onafhankelijk, geen verantwoording schuldig en met de mogelijkheid zijn mandaat vrijwel oneindig op te rekken werd de Duitse invloed tot het minimum beperkt en verloor het zelfs de permanente zetel want door de toetreding van Lithuanie kwam er een rouleersysteem. Bovendien is er geen stemgewicht op grond van de financiële status. Elke stem is een volledige.

De enige zekerheid die Duitsland nog overblijft is het Stability & Growth Pact waarin de fiscale voorwaarden voor de lidstaten zijn vastgelegd. De austerity.

Het is begrijpelijk dat als daaraan getornd wordt de degelijkheid die Duitsland in de eurozone voorstaat en op grond waarvan zij het verdrag van Lissabon hebben getekend geheel op losse schroeven komt te staan.

Voeg daarbij dat Duitsland de voornaamste geldverschaffer van de eurozone is en de motor.  En als slot dat Duitsland nog door andere lidstaten aangezien wordt als schuldig aan hun ondermaats presteren door hen goedkope leningen te verschaffen en hen zo in staat heeft gesteld ver boven hun mogelijkheden te lenen en te kopen.

De wil van Duitsland om de eurozone in stand te houden moet wel bovenmate groot zijn om niet het besluit te nemen de eurozone gedag te zeggen. Want er zijn andere lidstaten die vinden dat Duitsland er maar uit moet stappen en dat dat de problemen zou oplossen.

De meest recente prik is dat Schauble zich in Washington kritisch heeft uitgelaten over de Franse wil tot hervormen. Hij noemde Spanje als voorbeeld voor Frankrijk.  Parijs boze reactie hierop van links en rechts. "Een onverdragelijke, en contraproductieve onacceptabele vijandigheid ten opzichte van Frankrijk", zei de voorzitter van de Franse Socialistische Partij zelfs. Melenchon verlangde dat Schauble het Franse volk zijn verontschuldigingen moest aanbieden. Hij sprak over de "nieuwe Duitse arrogantie"en het FN vond het een aanslag op de Franse eer.

Het is duidelijk dat het niet alles pais en vree is in de samenwerkende groep eurozone landen.

De strijd tussen zuinigheid en vlijt oftewel austerity en anderzijds het loslaten van de teugels en profiteren van de honderden QE miljarden om tegen nauwelijks rente te lenen wordt steeds feller.

Samen daarmee de tegenstellingen tussen noord en zuid als exponenten van beide opvattingen.

 

Welke rol zal de Griekenland affaire hierbij spelen. Ook de USA wil dat Griekenland in het vriendenclubje blijft. Griekenland heeft Rusland als een soort dekking of last resort. Als Rusland inderdaad Griekenland een voorschot van zo'n 5 miljard euro wil geven voor de aanleg van de zuidelijke oliepijplijn waardoor Griekenland voorlopig uit de ergste liquiditeits problemen komt ontstaat een nieuwe situatie. Het wapen van het niet willen betalen van de laatste tranche als Griekenland niet toegeeft aan de eurozone eisen is dan behoorlijk bot geworden. Maar intussen heeft Rusland al ontkend dat zo'n deal al is afgesloten. Voor wat het waard is.

En Griekenland, al is het gedeeltelijk, in de Russische invloedsfeer terecht zien komen is voor de USA en Navo, om niet te spreken van de Europese Unie, een nachtmerrie.

Het is niet, zoals de eurozone misschien denkt alleen een financiële kwestie, maar een zaak van globaal gewicht.

Elk vervolg ervan waarbij Griekenland failliet zou gaan heeft globale repercussies. De voortekenen zijn nu al te zien door het oplopen van de rente voor andere zuidelijke lidstaten. De stelling dat de (banken van de) eurozone nu zo sterk staan dat ze de gevolgen van een Grexit zouden kunnen opvangen moet nog bewezen worden. Dat is een gok.

Het worden spannende tijden. Iedereen wacht af, ook ik, want niemand weet hoe het afloopt.

 

Maar in het krachtenveld van austerity en lossere opvattingen is het alleen maar een side issue. Dat wordt de ultime krachtmeting en de gevolgen daarvan zijn ook niet te voorspellen, denk ik.